مبانی حقوق و کرامت انسان و آثار آن در اندیشه شهید صدر

ایسنا/خراسان رضوی:
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران گفت: تمام مهندسی شهید صدر مبتنی بر آیه ۳۱ سوره مبارکه بقره است و بر این اساس کرامت و حقوق انسان را بر خلافت استوار می‌کند.

محسن اسماعیلی، در نشستی مجازی با موضوع «کرامت و حقوق انسان در اندیشه شهید صدر» اظهار کرد: شهید صدر دارای ویژگی‌های خاصی است که باید این ویژگی‌ها را کم‌نظیر دانست‌. او از وقتی به سن تکلیف رسیده از هیچ‌کسی تقلید نکرده و همواره تمام عمرش در مبارزه، هیجان و مشکلات عجیب مالی سپری شده است.

وی افزود: با توجه به آثار متعددی که از ایشان در دست است، این آثار عالم‌گیر شده و نام او را برای همیشه ماندگار کرده است. اینکه انسان به این اندازه عمر کند و این همه اثر ماندگار و تحول‌آفرین عرضه کند، این شخصیت را به یک فرد بسیار بی‌نظیر تبدیل کرده است. با توجه به خاص بودن کتاب‌های آن شهید بزرگوار باید گفت که ما باید تا جایی که می‌توانیم از آثار ایشان استفاده کنیم و خود را از این کتاب‌ها محروم نکنیم و تا می‌توانیم با آثار ایشان انس بگیریم.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران گفت: به نظر من اندیشه شهید صدر درباره انسان، مبتنی بر یک اصطلاح قرآنی است و آن خلافت انسان است. همانگونه که می‌دانیم در آیات متعددی در قرآن به موضوع خلافت اشاره شده که مهمترین آن، آیه ۳۰ سوره بقره و همچنین یونس است. آیه ۳۰ سوره مبارکه بقره که مبنایی‌ترین آیه در این زمینه است از گفت‌وگوی پروردگار متعال با فرشتگان به هنگام خلقت بشر سخن به میان آمده که در همان ابتدا که خداوند می‌خواهد انسان را معرفی کند می‌فرماید: «إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ ۖ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ»؛ به یاد آور وقتی که پروردگارت فرشتگان را فرمود که من در زمین خلیفه‌ای خواهم گماشت، گفتند: آیا کسانی در زمین خواهی گماشت که در آن فساد کنند و خون‌ها بریزند و حال آنکه ما خود تو را تسبیح و تقدیس می‌کنیم؟! خداوند فرمود: من چیزی از اسرار خلقت بشر می‌دانم که شما نمی‌دانید.

اسماعیلی بیان کرد: این جواب یعنی آنکه شما اگر صبر کنید خواهید دید که انسان موجود شریفی است و شایستگی این را دارد که خلیفه من روی زمین باشد. سپس به فرشتگان دستور می‌دهد که به آدم سجده کنند که همه انجام دادند به جز ابلیس.

وی تصریح کرد: در واقع شهید صدر تمام مهندسی خود را درباره انسان در این آیه مبتنی بر کرامت و حقوق انسان را بر خلافت استوار می‌کند. در حقیقت سخن او این است که اولاً خلافتی که خداوند در این آیات به انسان نسبت داده، در همه امور به انسان اطلاق دارد. در حقیقت خداوند در هر چیزی که اختیار و اراده دارد، این اختیار و اراده می‌تواند به انسان داده شود و به عبارتی باید گفت که خداوند انسان را در همه حوزه‌ها جانشین خود کرده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران یکی از ابعاد خلافت انسان بر روی زمین را حکومت‌داری دانست و افزود: از این‌رو است که گفته می‌شود حکمرانی ریشه در خلافت الهی دارد و اگر انسان بر سرنوشت خود حاکم است، این بزرگترین کرامت انسان است که او را بر سرنوشت خود حاکم کرده است. این کرامت بزرگ به دلیل خلافتی است که به آن اشاره شد و به همین دلیل است که هم در مبنا، شیوه و هم در نحوه تعامل با شهروندان که در ادبیات دینی رعیت دانسته می‌شوند، اثرگذار است.

اسماعیلی با اشاره به اصل ۵۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بیان کرد: در این اصل آمده است که حاکمیت بر جهان و انسان به طور مطلق برای خداست، اما همان خدایی که حاکمیت مطلق بر جهان و انسان دست اوست و انسان را بر سرنوشت خود حاکم قرار داده است. در واقع اگر خداوند بنا بود که خود بر روی زمین قرار گیرد و اداره جوامع را در دست داشته باشد، چه می‌کرد؟ هر کاری که خداوند روی زمین انجام می‌داد، انسانی که حکمرانی را از جانب خداوند بر عهده گرفته مسئول است که همان اقدامات را انجام دهد.

وی تأکید کرد: در حقیقت شهید صدر با تحلیل مفهوم خلافت به این نتیجه می‌رسد یک حکمران که از جانب خداوند انتخاب شده از چهار بعد وظیفه دارد که اقداماتی را انجام دهد. از این‌رو اولین بعد از ابعاد خلافت الهی را استعمار و آبادانی زمین مطرح می‌کند. با توجه به این بعد باید گفت که در حقیقت حکام وظیفه دارند توسعه، آبادانی و عمران را برای مردم به ارمغان بیاورند.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران بیان کرد: همچنین شهید صدر، بُعد دوم از ابعاد چهارگانه را نیز نتیجه حکومت انسان بر خود میداند. بُعد سوم نیز از تعبیر حاکمیت ملی استفاده می‌کند و می‌گوید که خلافت الهی مستلزم حاکمیت ملی است. در حقیقت این حاکمیت ملی بدین معناست که انسان نه تنها بر سرنوشت خود مسلط و صاحب اختیار است بلکه بر سرنوشت اجتماعی خود نیز مسلط است.

اسماعیلی با اشاره به چهارمین بُعد از ابعاد چهارگانه خلافت شهید صدر بیان کرد: شهید صدر بُعد چهارم را تنظیم روابط اجتماعی می‌داند. همان موضوعی که دانشجویان رشته حقوق با آن آشنا هستند و آن این است که فلسفه علم حقوق تنظیم روابط اجتماعی است. همانگونه که جامعه شناس معروف آمریکایی گفته است «ما حقوقدانان می‌آییم که روابط اجتماعی را به گونه‌ای مهندسی کنیم که هر کسی از اختیارات و آزادی‌های خود بهره‌مند شود و به حقوق و آزادی‌های دیگران لطمه‌ای وارد نکند.»

وی اظهار کرد: شهید صدر در کتاب‌های مختلف خود از جمله «الاسلام یقودالحیاة» سخنان عجیبی را به میان می‌آورد و در نهایت هم به این نتیجه می‌رسد که انسان پروردگاری غیر از خداوند ندارد. اربابی برای انسان نیست و هیچکس حق حکمرانی برای انسان را ندارد. مگر با اذن الهی و این اذن الهی از طریق رضایت مردم در زمان غیبت و تعیین آن در زمان ظهور صورت می‌گیرد.

عضو هیأت علمی دانشگاه تهران تأکید کرد: این ابعاد چهارگانه در اندیشه شهید صدر که ناشی از خلافت انسان بر زمین است، پایه کرامت و همه حقوق انسان‌هاست. همچنین با توجه به اینکه این خلافت به نمایندگی از خدای متعال است همراه با مسئولیت هم می‌شود و از این‌رو است که در قرآن از پذیرش حکمرانی به عنوان امانت یاد شده و لذا مفهوم خلافت و حکمرانی یک ملازمه تگناتنگی با مسئولیت پذیری و پاسخگویی دارد.
https://www.isna.ir/news/1401012917585/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%AA-%D9%88-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1-%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF-%D8%B5%D8%AF%D8%B1

انتظاریعنی اقدام امیدوارانه

اینقدر هست که بانگ جرسی می آید

۱٫ «… او خواهد آمد». این آرزوی بزرگ که سرانجام دستی از آستین حق در خواهد آمد و تمام رنج و اندوه بشر را پایان خواهد بخشید، اختصاصی به شیعیان ندارد. همة مذاهب و فرقه‌های مسلمان، حتی وهابیت، این اندیشه را پذیرفته‌اند. آنان فقط در برخی جزئیات و خصوصیات با ما اختلاف نظر دارند؛ وگرنه، اصلِ «مهدویت» چیزی نیست که مسلمانی بتواند آن را انکار کند.

دکتر محسن اسماعیلی در یادداشتی مطرح کرد:

شش درس ماندگار از مولود کعبه

سیزدهم رجب زادروز یکى از بزرگ‏ترین بندگان شایسته خداست که به اعتراف دوست و دشمن الگوى بشریت و نمونه‏اى برتر از انسان کامل است. درباره بزرگى شخصیت حضرت امیرمؤمنان، على علیه‏السلام و خصوصیات و صفات بى‏نظیر او، بیش از هر شخصیت دیگرى گفته و نوشته‏اند و شگفت این که سرانجام همه آن‌ها نیز اقرار کرده‏اند که نه شناخت آن بزرگوار و نه توصیف او براى کسى ممکن نیست.

بازنشر به مناسبت دهه مبارک فجر

عدالت اجتماعی و انقلاب اسلامی

انقلابی که این روزها را به عنوان سالگرد پیروزی اش گرامی داشته ایم خجسته و پر برکت تر از آن است که بتوان توصیف کرد. امام عزیز و به حق پیوسته ما در آغاز وصیت نامه سیاسی- الهی خود شهادت داده اند که :« اهمیت انقلاب شکوهمند اسلامی که دستاورد میلیون ها انسان ارزشمند وهزاران شهید جاوید آن و آسیب دیدگان عزیز، این شهیدان زنده است و موردامید میلیونها مسلمانان و مستضعفان جهان است ، به قدری است که ارزیابی آن ازعهده قلم و بیان والاتر و برتر است» و البته معلوم است که مسئولیت ماهم برای قدرشناسی وپاسداری ازآن به همین اندازه سنگین است.برای ادای این تکلیف دشوار چه باید کرد؟

به مناسبت سیزدهم دی ماه سالروز معراج ستارگان واحد تخریب

به یاد «خلاصه خوبی ها»؛ شهید علیرضا عاصمی

فرمانده عارف و سلحشور تخریب، شهید علیرضا عاصمی از جمله سرداران کمتر شناخته شده دوران دفاع مقدس است که واقعاً یک شبه ره هزار ساله را پیموده بود. علاوه بر «شبنم عشق» و «نگین تخریب» حالا کتاب بسیار خواندنی « خلاصه خوبی ها» نیز عهده دار روایت بخشی از خاطرات و درس های آن معلم بزرگ شده است. …

به مناسبت سالگرد رحلت جانسوز حضرت استاد آیت الله حاج شیخ مجتبی تهرانی (ره)

نهمین سال هجران در ایام فاطمیه

نهمین سالگرد رحلت شیخناالاستاد، حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی اعلی الله مقامه در حالی فرا می رسد که بیش از همیشه جای خالی او احساس می شود. در چنین شرایطی سخت محتاج او، نگاه او، دلسوزی او، مردم دوستی او، راهنمایی های او، صراحت او، صداقت او و طیب کلام او هستیم. اکنون اما با حسرتی بی پایان شاهد صدقی است بر این گفتار صادق آل محمد (ص) که فرمود:« إذا ماتَ المُؤمِنُ الفَقيهُ ثُلِمَ فِي الإِسلامِ ثُلمَةٌ لا يَسُدُّها شَيءٌ»؛

پاسخ آیت الله العظمی سیستانی به درخواست جمعی از جوانان دانشگاهی

هشت توصیه زندگی ساز به دانشجویان

شانزدهم آذر، روز دانشجو، را به همه آینده سازان این مرزو بوم تبریک می گویم؛ خصوصاً به عزیزانی که در همه این سال ها توفیق داشته ام تا دانشجوی من باشند و بسیاری از آنان اینک از استادان موفق و خدمتگزاران شایسته هستند. سلامتی وشادابی و موفقیت یکایک آنان را آرزومندم. به مناسبت این روز خجسته هشت توصیه سازنده یک استاد و مرجع دینی را به آنان تقدیم می کنم؛ توصیه هایی که برای من نیز به عنوان یک “همیشه دانشجو” بسیار دلنشین بوده و هست:

شهید مدرس از نگاهی نو

الگوی یک روحانی سیاستمدار

دهم آذر؛ یادآور یکی از بزرگترین مردان تاریخ ما است. همه ما نام بلند آوازه و پرافتخار «شهید آیت الله سید حسن مدرس» را شنیده ایم؛ و کم یا زیاد، با مجاهدت های مشقت بارش برای احیای شریعت و اعتلای میهن آشنا شده ایم. اما ابعادی مهم از شخصیت برجسته او تحت تأثیر چهره انقلابی و سیاسی وی قرار گرفته و ناشناخته مانده است؛ بسان خیلی دیگر از شخصیت های بزرگ تاریخ. یکی از این ابعاد مغفول نقش تربیتی او به عنوان یک عالم دینی اما سیاستمدار است.

گزارش خبرگزاری ایبنا از تاثیر کتاب اخیر دکتر محسن اسماعیلی

کتابی موثر در مطالبه‌گری و تضمین اجرای حق آزادی اطلاعات

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، آزادی اطلاعات که از حقوق انکارناپذیر بشر و شهروندی است، باید در حقوق داخلی کشورها به رسمیت شناخته شده و تضمین شود. نویسنده کتاب که از ابتدا در تدوین و تصویب چنین قانونی در ایران نقش اساسی داشته است در این کتاب دوجلدی، به ترتیب: «شرح و تفسیر کاربردی قانون دسترسی و انتشار آزاد اطلاعات» و «مراحل، مستندات و اسناد پشتیبان تصویب قانون دسترسی و انتشار آزاد اطلاعات» را در اختیار شما قرار داده است.

نگارنده، که از ابتدا تاکنون همواره در جریان شکل‌گیری و اجرای این قانون مشارکت فعال و گاهی نقشی اساسی داشته است، ارانه شرح و تفسیر کاربردی قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات را گامی مهم و موثر در تقویت ادبیات حقوق آزادی اطلاعات و تبدیل آن به فرهنگ عمومی می‌داند.

جلد نخست این مجموعه حقوقی آزادی اطلاعات به همین امر اختصاص بافته است. اما از سوی دیگر، باید دانست که تصویب این قانون چندان آسان و شتابان نبود؛ از مخالفت‌هایی که با اصل تصویب آن صورت می‌گرفت تا سنگ‌اندازی‌هایی که در راه اجرایی شدن آن می‌شد، سال‌ها طول کشید نا ابران عزیز ما بتواند به حداقل‌های تقنینی برای تأمین آزادی اطلاعات دست یابد.

یادآوری می‌شود که در شرح و تفسير القانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، ضمن حفظ معیارهای علمی و حقوقی، تلاش شده است تا مطالب آن برای همگان قابل مطالعه و استفاده باشد، یعنی، گرچه تاحد ممکن از کاربرد اصطلاحات فنی و تخصصی اجتناب شده، ولی از اصول و ضوابط تفسیر حقوقی هیچگاه عدول نشده است. همچنین تا اندازه ممكن و لازم، از تجربه‌های قانونی کشورهای دیگر نیز بهره برده شده است تا هم در فهم و هم در نقد و تکمیل قانون کشورمان به کار آید.

در مقدمه کتاب می‌خوانیم: «بی‌تردید نقطه شروع همه مباحث ماهوی که پیرامون حقوق ارتباطات و رسانه‌ها طرح شده یا می‌شود اصل آزادی اطلاعات است. اصل مذکور به این معناست که قبول کنیم تمام فرایند برقراری ارتباط، از دسترسی به اطلاعات گرفته تا انتشار آن، قاعدتا مجاز و بی‌نیاز از آن است که از سوی قانونگذار جواز انجام آن به طور خاص اعلام شود. این محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها هستند که باید اعلام شوند، نه برعکس، تفاوت‌های مهم و نتایج کاربردی این دو دیدگاه را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:

١- استثنایی بودن محدودیت‌ها: آزادی هیچگاه بی‌اندازه و بدون حد و مرز نیست؛ همانگونه که به معنی نفی یا فرار از پاسخگویی هم نیست. منتسکیو در کتاب روح‌القوانین می‌نویسد: «آزادی حق اجرای هر کاری است که قوانین مجاز می‌دانند و اگر شهروندی بتواند آنچه قوانین منع کرده‌اند انجام دهد دیگر آزادی وجود نخواهد داشت، زیرا لزوما دیگران هم دارای همین توانایی خواهند بود».

پس آزادی در همه جا و از جمله در عرصه رسانه‌ها و اطلاع رسانی دارای محدودیت و نیز مسئولیت آفرین است، اما مهم این است که شک در جواز با ممنوعیت به نفع آزادی تمام می‌شود. به عبارت دیگر، دسترسی و انتشار اطلاعاتی که در مورد ممنوعیت آنها شک و تردید داریم آزاد است و تا رسما صریحا و قبلا ممنوع نشده باشد، مجاز محسوب می‌شود.

۲- لزوم تعیین و اعلام محدودیت‌ها: بر اساس اصل آزادی اطلاعات، رسانه با شخصی که به دنبال کسب اطلاعات با انتشار آن است ملزم به مراجعه به مراجع اداری و قضایی برای سوال در مورد جواز یا عدم جواز جست و جو یا انتشار اطلاعات موردنظر نیست و نیز لازم نیست که در انتظار اظهارنظر مقامات و نهادها بماند. آنها هستند که باید در تعیین شفاف و اعلام صریح موارد ممنوع پیشگام شوند.

این گفته البته به معنای تجویز سهل انگاری در آشنایی با قوانین و مقررات شغلی نیست. در جامعه متمدن و معقول، هرکس مکلف است برای آشنایی با احکام و الزاماتی که غالبا با آنها سروکار دارد تلاش کند و به اصطلاح «جهل به قانون رافع مسئولیت نیست». مقصود این است که در صورت عدم اعلام ممنوعیت ها از سوی مراجع قانونی، اشخاص ملزم به مراجعه، استعلام و کسب تکلیف نیستند.

۳- ضرورت مستدل بودن محدودیتها: همانطور که اشاره شد، وضع محدودیت و ممنوعیت برای آزادی اطلاعات، مثل آزادی در هر زمینه دیگری، ممکن و بلکه لازم است، اما نیازمند ارائه دلیل و توجيهات قانع کننده از سوی نهادهای مربوط نیز هست. برای مثال، رعایت مقتضيات امنیت ملی یکی از موجه‌ترین مواردی است که می‌تواند دلیلی برای ممنوع یا محدود کردن دسترسی به اطلاعات با انتشار آن باشد، اما نهادهایی که به لحاظ قانونی مجاز به تعیین و اعلام مصداق‌های این گونه موارد هستند باید بتوانند ثابت کنند که مثلا انتشار فلان خبر واقعا موجب اخلال در امنیت ملی خواهد شد يا نه.»

جلد اول کتاب دوجلدی «حقوق آزادی اطلاعات در ایران» توسط محسن اسماعیلی نگاشته شده و از سوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در ۲۴۰ صفحه و با قیمت ۴۰۰۰۰ تومان منتشر شده است.
https://www.ibna.ir/fa/book/313750/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%AB%D8%B1-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%87-%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%D8%B6%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA

به مناسبت سالگرد رحلت علامه محمدتقی جعفری

در جست و جوی «روحانی معیار» و «معیار روحانیت»

بیست و پنجم آبان ماه ، مصادف با سالگرد رحلت «علامه محمدتقی جعفری» است؛ روحانی خودساخته و دانشمند برجسته‌ای که به رغم تواضع و شهرت‌گریزی‌اش، چون ستاره‌ای درخشان در آسمان فضیلت و دانش ماندگار شد. این نوشتار کوتاه نه در پی بازگویی سجایای نفسانی آن مرد خدا است، و نه در صدد یادآوری گستره علم او. آنچه اکنون مورد توجه است، تنها اشاره به یکی از ویژگی‌های آن شخصیت فرزانه است؛ ویژگی کمیابی که امروز بیش از همیشه نیازمند آن هستیم.