در بخش گذشته به بازخوانی هشداری پرداختیم که برای چندمین بار در هفته های اخیر از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی تکرار شد. ایشان در دیدار معلمان، اساتید و اعضای هیأت علمی دانشگاههای استان خراسان شمالی، بر ضرورت اصلاح فرهنگ گفتگوی مردم با مسئولان تاکید کردند.
حضرت آیت الله خامنه ای با گلایه از بعضی مطالب و یا اشعار و سرودهایی که در برخی دیدارها قرائت می شوند تصریح کردند:.« باید جلوی گسترش فرهنگ تمجید و مبالغه گویی اغراق آمیز گرفته شود».اما چگونه؟ نقش و وظیفه مسئولان در این زمینه چیست؟

برای جلوگیری از گسترش فرهنگ تمجید ومبالغه گویی، مهمترین نقش برعهده زمامداران است. آنان اولاً باید بدانند که همه تمجیدها وتعریف ها صادقانه نیست. ثانیاً بسیاری از گزافه گویی ها بمنزله رشوه وبرای بهره گیری های بعدی است. گرچه نمی توان در برابر ابراز محبت وعلاقه مردم ناسپاسی کرد، ونباید اظهار احساسات آنان را همیشه حمل بر اغراض و مطامع کرد، اما ازسوی دیگر تردید هم نمی توان داشت که همه تمجیدها وتعریف ها صادقانه نیست. برخی منافقانه وبرای رسیدن به منافع فردی وگروهی است، و گاهی ابزاری برای نفوذ به بدنه نظام اسلامی وزدن ضربه در وقت مقتضی. برای همین است که توصیف وتمجیدهای آنان، اگر بر مبنای داشته های واقعی هم باشد، دروغ است ونباید فریب آنان را خورد.

راست؛ اما دروغ و منافقانه!

به این آیات شریفه دقت کنید: «هنگامى که منافقان نزد تو مى‏آیند، مى‏گویند ما شهادت مى‏دهیم که حتماً تو رسول خدایى! خداوند مى‏داند که تو قطعا رسول او هستى، ولى خداوند شهادت مى‏دهد که منافقان دروغگو هستند! آنها سوگندهایشان را سپر ساخته‏اند تا مردم را از راه خدا بازدارند، آنها کارهاى بسیار بدى انجام مى‏دهند».

آیا منافقان واقعاً دروغ می گفتند و محمد(ص)، رسول خدا نبود؟! چرا با اینکه توصیف وتمجیدشان مطابق با واقع بود، خداوند آنان را دروغگو دانسته ودستور به طردشان داده است؟

ظاهراً دلیلی ندارد جز اینکه به آنچه در ظاهر می گفتند وتاکید هم داشتند، قلباً اعتقاد نداشتند. همانطور که مفسران گفته اند: « صدق و کذب بر دو گونه است: صدق و کذب خبرى، صدق و کذب مُخبرى. در قسم اول، معیار، موافق و مخالف واقع بودن است در حالى که در قسم دوم، موافقت و مخالفت با اعتقاد مطرح مى‏باشد، به این معنى که اگر انسان، خبرى مى‏دهد که مطابق با واقع است، ولى بر خلاف عقیده او، آن را کذب (مخبرى) مى‏نامیم، و اگر موافق عقیده او است، صدق.روى این حساب، شهادت منافقان به رسالت پیامبر اسلام ص از نظر اِخبار، هرگز کذب نبود، یک واقعیت بود. ولى از نظر گوینده و مخبر چون بر خلاف عقیده آنها بود کذب محسوب مى‏شد، لذا قرآن مى‏گوید، تو پیغمبر خدا هستى اما اینها دروغ مى‏گویند! به تعبیر دیگر: منافقان نمى‏خواستند، خبر از رسالت پیامبر ص بدهند، بلکه مى‏خواستند از اعتقاد خود به نبوت او خبر دهند، و مسلماً در این خبر دروغگو بودند.

این نکته نیز قابل توجه است که آنها در شهادت خود انواع تاکیدها را به کار بردند و خداوند نیز با قاطعیت با همان لحن، آنها را تکذیب مى‏کند».

تمجیدی که خدا هم نکرده!

البته این دسته از مادحان معمولاً به ذکر واقع هم اکتفا نمی کنند و با درک درستی که از شیرینی مدح در کام انسان دارند، دست به مبالغه و گزافه گویی می زنند. به تعبیر قرآن ، گاه چنان از پیامبر تعریف می کنند که خدا هم نکرده است!

در آیه هشتم از سوره مجادله، خداوند متعال خطاب به رسول بزرگوارش یادآور شده است که :«… و چون نزد تو می آیند ، به گونه ای تو را تحیت می گویند که خدا تو را بدان گونه تحیت نگفته است ، و در دل می گویند : چرا خداما را بدانچه می گوییم عذاب نمی کند ؟ جهنم برایشان کافی است بدان داخل می شوند ، و این بدسرانجامی است».

در تفسیرنور آمده است که این آیه نشان می دهد که نباید به هر تجلیل و تکریم و تمجیدى اعتماد نکنیم؛ زیرا منافقان، آشکارا تجلیل بیش از حد دارند، و چاپلوسى ، تملّق و تعریف بیش از اندازه، از نشانه‏هاى نفاق است. از سوی دیگر ما نیز موظفیم ،حتّى در تجلیل از اشرف مخلوقات، حدود را مراعات کنیم.

رشوه زبانی وکلامی!

آیت الله جوادی آملی در این زمینه سخنی نغز دارند و بکار بردن برخی القاب و عناوین برای مقامات را رشوه می نامند؛ والبته این حکم را به فقهای دیگری هم مستند می سازند. ایشان فرموده اند رشوه بر دوقسم است؛ یکی مالی ودیگری غیر مالی! رشوه مالی مثل هدایایی که به مقامات می دهند؛ در زمان وجود مبارک رسول اکرم (ص) به حضرت گزارش کردند که فلان کارمندت فلان چیز را گرفت، حضرت او را احضار کرد و پرسید مالی به تو داده‌اند. درست است؟ عرض کرد درست است،اما این را به من هدیه داده‌اند. پیامبر فرمود آن روز که بازنشست شوی از این هدایا خبری هست؟! سپس فرمود: پس این رشوه ای است که تو به نام هدیه آن را گرفته‌ای.

اما نوع دیگر رشوه غیر مالی است؛ که تعریف و تمجیدها ونیز القاب و عناوین نابجا از جمله آنها است. صاحب جواهر می‌گوید القاب و اجلال و تکریمی که قبلا برای شخصی نمی‌کردند و اکنون به خاطر جایگشاهش می‌کنند، نوعی رشوه است:« این حرف عمیق فقهی را مرحوم صاحب جواهر دارد،‌‌ همان حرف را هم مرحوم آقا سید محمد قاضی فتوا می‌دهد و اینکه رشوه دو قسم است؛ یک قسم این است که همه ما می‌دانیم که مالی و مادی است….(اما) صاحب جواهر فتوا می‌دهد احترام و تجلیل‌کردن‌های بی‌خود حساب و کتاب دارد. اگر کسی که بیخودی به او احترام می‌کنند با بی‌اعتنایی او را رد کرد مرتشی نیست اما اگر خوشش آمد، او که این لقب را واجد نیست بار او کرده‌اند و بپذیرد مرتشی شده است».

ظاهراً اشاره این بزرگوار به این قسمت از فرمایش صاحب جواهر است که پس از بحث در مورد حرمت رشوه می نویسد: «و على کل حال فالذی ینبغی فی المقام تحریره أمران. أحدهما أن الرشوة خاصة فی الأموال، و فی بذلها على جهة الرشوة أو أنها تعمها و تعم الاعمال بل و الأقوال، کمدح القاضی و الثناء علیه و المبادرة إلى حوائجه و إظهار تبجیله و تعظیمه و نحو ذلک و تعم البذل و عقد المحاباة و العاریة و الوقف و نحو ذلک و بالجملة کل ما قصد به التوصل إلى حکم الحاکم، قد یقوى فی النظر الثانی‏…» (جواهر الکلام، ج‏22، ص 147).