یکی از کارهایی که امیرالمومنین(ع) به ما دستور داده اند و به تبعیت از قرآن هم هست؛ مطالعه تاریخ است. اما شنیدن قصه و خواندن تاریخ هم به شرط این که هدفمند باشد؛ وگرنه لغو است.
به گزارش خبرگزاری مهر، دکتر محسن اسماعیلی حقوقدان و استاد دانشگاه در ادامه جلسات شرح نهج البلاغه در مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی گفت: در شرح نامه 69 نهج البلاغه درباره این جمله بحث می کردیم که:

وَ تَمَسَّکْ بِحَبْلِ الْقُرْآنِ وَ اسْتَنْصِحْهُ،وَ اَحِلَّ حَلالَهُ، وَ حَرِّمْ حَرامَهُ. وَ صَدِّقْ بِما سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ، واعْتَبِرْبِما مَضى مِنَ الدُّنْیا لما بَقِىَ مِنْها.
دو احتمال را در ترجمه و تفسیر آن بیان کردیم و احتمال دوم را ترجیح دادیم و گفتیم: تاریخ بی ضابطه نیست و سنت های الهی ثابت و استوارند و بر تاریخ حاکم اند. مبادا تاریخ را افسانه بدانی و خود را استثنا بینگاری.
حالا می خواهیم ببینیم که «صَدِّقْ بِما سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ» به چه منظوری صورت می گیرد و هدف از آن چیست؟ اگر این هدف را متوجه شویم، ربط این جمله با جمله بعدش روشن می شود.
برای مقدمه عرض کنم که در نهج البلاغه و در قرآن شریف هم این طور است که یک انسان مومن و معتقد به مبدا و معاد، فرصت زیادی برای رسیدن به مقصد ندارد. راه ما خیلی طولانی و خیلی دشوار است. همچنین بسیار مهم است که به مقصد برسیم یا نه؟ برای راه طولانی مهم دشوار وقتی نداریم. محتاج دستگیری و فضل خدا هستیم و برای همین هم هست که وقتی آن شخص رفت پیش معاویه و معاویه از او خواست که چیزی از علی علیه السلام برایش تعریف کند، او خاطراتی را تعریف می کند و از آن جمله، می گوید بارها دیدم که علی در تاریکی شب در محراب عبادت محاسن را به دست می گرفت و مانند مارگزیده به خود می پیچید و با سوز دل گریه می کرد و می گفت: «آه من قله الزاد و طول الطریق و بعد السفر و عظیم المورد» (حکمت 74)؛ آه که اولا توشه ای ندارم. ثانیا راهی که باید تا خدا بروم خیلی طولانیست. فرصتی نداریم که وقتمان را برای چیزهای بیهوده صرف کنیم. انسان مومن اوقات فراغتی ندارد. اوقات فراغت مال آنهایی است که همه کارهایشان را انجام داده اند. مومن، یعنی مومن به خدا و قیامت، چاره ای جز استفاده از لحظه لحظه هایش ندارد. لذا خداوند در ابتدای سوره مومنون می فرماید: « قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ﴿١﴾ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ ﴿٢﴾ وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ ﴿٣﴾ »؛ آن چیزی که هیچ شکی در آن نیست این است که فقط مومنون هستند که رستگار می شوند؛ همان هایی که نمازشان فروتنانه است و با خشوع؛ و آنهایی که از لغو فرار می کنند.
لغو یعنی چه؟ می گویند که لغو، « ما لا یعتدّ به من کلام و غیره ولا یحصل منه على فائدة ولا نفع» است. یعنی هر حرف یا عملی که نه فایده دارد و نه ضرر. کاری که نه به دنیا سود می رساند و نه به آخرت. قرآن می فرماید مومن از لغو که نه سودی برای دنیایش دارد و نه سودی برای آخرتش فراری است؛ چه رسد به اینکه بخواهد کاری کند که به دنیا و آخرتش لطمه بزند.
یکی از کارهایی که امیرالمومنین به ما دستور داده اند و به تبعیت از قرآن هم هست؛ مطالعه تاریخ است. آیا این برای وقت گذرانی است؟ خیر. شنیدن قصه و خواندن تاریخ هم به شرط این که ضرر نرساند، باید هدفمند باشد؛ وگرنه لغو است. قصه و تاریخ و داستانی که به قول امروزی ها فقط برای پر کردن اوقات فراغت است، آن تاریخی نیست که امیرالمومنین و قرآن توصیه کرده اند. حتی اگر تاریخ انبیا را هم بی هدف بخوانی و درس نگیری، این لغو است. خود قرآن هم می فرماید: «ورسلا قد قصصناهم علیک من قبل ورسلا لم نقصصهم علیک» داستان خیلی از انبیا را برایت گفته ایم و برخی را هم نگفته ایم. چرا؟ پارتی بازی که نبوده است. برای این است که با همین اندازه از داستان هایی که آمده ما به هدف می رسیم و بیشتر از این گفتنش سودی ندارد.
روش قرآن در تاریخ و قصه گویی، بیان جزییات بی فایده نیست. فقط قطعه های هدفدار را می گوید. لباس یوسف چه رنگی بود؟ اتاق چند متری بود؟ چه فایده دارد این مطالب؟ این سوال ها باعث به حاشیه رفتن اصل ماجرا می شود. شما می بینید که مثلا سوال می کنند که عاشورا دوشنبه بوده یا پنجشنبه و سر این با هم دعوا می کنند؟ چه فرقی می کند؟ هدف عاشورا مهم است. قرآن در بیان تاریخ اصحاب کهف، می گوید من فقط می خواهم شما بدانید که « إنهم فتیة آمنوا بربهم وزدناهم هدى» جوانانی بودند که به خدا ایمان آورده بودند و … . چیزهایی که لازم بوده را قرآن گفته است. آدرس غار را نگفته. اینکه چندشنبه رفتند را بیان نکرده. اصلا چند نفر بودند؟ مهم نیست. چه فایده ای دارد؟ قرآن در سوره کهف می فرماید: «سیقولون ثلاثه رابعهم کلبهم و یقولون خمسه سادسهم کلبهم رجمـا بالغیب و یقولون سبعه و ثامنهم کلبهم قل ربی أعلم بعدتهم ما یعلمهم إلا قلیل فلا تمار فیهم إلامرآء ظاهرا و لا تستفت فیهم منهم أحدا» می گویند که: تعداد آنها سه نفر بوده است و چهارمی آنان سگ آنهاست؛ و می گویند که: تعداد آنان پنج نفر بوده است و ششمی آنان سگ آنهاست؛ اینها همه گفتاری است رجما بالغیب و بدون دلیل؛ و می گویند که: تعداد آنان هفت نفر بوده است و هشتمین آنها سگ آنهاست. (ای پیغمبر!) بگو: پروردگار من به تعداد آنها داناتر است؛ تعداد آنها را کسی نمی داند مگر اندکی.
این نکته برای داستان نویسان متعهد و سریال نویسان و فیلم سازان تاریخی مهم است. لازم نیست وارد جزییات بی فایده ای شوند که مردم اصل داستان را و پیام اصلی داستان را فراموش کنند. بیان جزییات باید سودمند باشد.
هدف از خواندن تاریخ چه باید باشد که اگر نباشد، حتی تاریخ انبیا نیز لغو می شود؟ «واعْتَبِرْبِما مَضى مِنَ الدُّنْیا لما بَقِىَ مِنْها»؛ عبرت گیری از گذشته برای آینده.
عبرت از ماده عبور و گذشتن از چیزی و رسیدن به چیز دیگر است. وقتی خواب می بینید، می روید پیش کسی و می خواهید تا «تعبیر» کند. یعنی از آن فضای ذهنی و عالم مثال عبور کن و بگو معنی خواب چیست؟ درس گرفتن از عالم ذهن برای عالم عین است.
امیرالمومنین می فرمایند تاریخ بخوان تا عبرت بگیری و از گذشته به آینده برسی و عبور کنی. حال این درس گرفتن کی امکان پذیر است؟وقتی که آنطور که مادی گراها می گویند، تاریخ گتره و بی هدف نباشد. لذا حضرت در ادامه می فرمایند: « فَإِنَّ بَعْضَهَا یُشْبِهُ بَعْضا، وَ آخِرَهَا لاَحِقٌ بِاءَوَّلِهَا، وَ کُلُّهَا حَائِلٌ مُفَارِقٌ »؛ پاره های تاریخ و تکه های زمان مثل هم هستند. قوانین گذشته الان هم حاکم است. آینده تاریخ مثل گذشته آن است و به اولش ملحق می شود. بارها و بارها به این نکته در نهج البلاغه تاکید شده که با این نگاه تاریخ را و قصص انبیا را بخوانید. مثلا در خطبه 192: «بقی قصص أخبارهم فیکم عبرا للمعتبرین فَاعْتَبِرُوا بِحَالِ وَلَدِ إِسْمَاعِیلَ وَ بَنِی إِسْحَاقَ وَ بَنِی إِسْرَائِیلَ»؛ اخبار سرنوشت آن ها برای شما ماند تا آن کسی که اهل عبرت است درس بگیرد، پس از داستان فرزندان یعقوب و اسحاق و اسماعیل درس بگیرید… . مثل خوبانشان باشید یا بدانشان، همان طور با شما رفتار می شود. هر کدام از ما با خواندن داستان های قرآن می توانیم سرنوشت خودمان را بفهمیم. بعد می فرماید: « فَمَا أَشَدَّ اِعْتِدَالَ اَلْأَحْوَالِ وَ أَقْرَبَ اِشْتِبَاهَ اَلْأَمْثَالِ » چقدر سرنوشت ها به هم شبیه است.
به مناسبت میلاد رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم یک نمونه را می خواهم اشاره کنم که امیرالمومنین ما را به مطالعه و عبرت گرفتن دعوت کرده اند تا الگو بگیریم و اسوه پیدا کنیم. خوب است بدانیم که دوشنبه ها نعلین پیامبر چه رنگی بوده است ولی اگر اثری در زندگی ما داشته باشد. امیرالمومنین در خطبه 160 داستان زندگی بعضی پیامبران را بسیار بسیار خواندنی مطرح می کنند و می فرمایند که برو و با زندگی پیامبرت آشنا شو. چرا؟ چون در زندگی او درس است. چگونه با همسر و همسایه و دوست و دشمنش رفتار می کرد؟
«فتأسّ بنبیّک الاْطْیب الاْطْهر صلى الله علیه وآله فإنّ فیه أُسْوةً لمنْ تأسّى، وعزاءً لمنْ تعزّى»؛ اگر کسی می خواند درس بگیرد، بهترین کس پیامبر است. اگر کسی می خواهد خودش را به کسی بچسباند و منسوب کند، بهترین کس پیامبر است.
«وأحبُّ الْعباد إلى الله الْمُتأسّی بنبیّه والْمُقْتصُّ لاثره»
محبوب ترین بنده کسی است که تا می تواند خودش را شبیه پیامبر کند و جای پای پیامبر پای بگذارد. بعد نمونه هایی را مطرح می کنند:
«قضم الدُّنْیا قضْماًن، ولمْ یُعرْها طرْفاً»
تا می توانست از دنیا استفاده نکرد. فقط به اندازه ضرورت… . هیچ تمایلی به دنیا نشان نداد.
«أهْضمُ أهْل الدُّنْیا کشْحاً وأخْمصُهُمْ من الدُّنْیا بطْناً»
پهلویش از همه لاغرتر و شکمش از همه گرسنه تر بود. (چرا؟ چون نداشت؟ نه!)
«عُرضتْ علیْه الدُّنْیا فأبى أنْ یقْبلها»
دنیا به او عرضه شد ولی قبول نکرد. دستش می رسید و دست درازی نکرد.
«وعلم أنّ الله سُبْحانهُ أبْغض شیْئاً فأبْغضهُ، وحقّر شیْئاً فحقّرهُ، وصغّر شیْئاً فصغّرهُ. ولوْ لمْ یکُنْ فینا إلاّ حُبُّنا ما أبْغض اللهُ، وتعْظیمُنا ما صغّر اللهُ، لکفى به شقاقاً لله، ومُحادّةً عنْ أمْرالله»
می دانست خدا از چه چیزی بدش می آید؛ او هم از همان بدش می آمد. نگاه می کرد و هرچه خدا کوچک دانسته، کوچک می دانست.
ما چه پیروی برای پیامبر هستیم؟ آن چه او خوشش می آید ما بدمان می آید و آنچه بدش می آید را دوست می داریم. همین برای بدبختی ما کفایت می کند که زندگی ما با او فرق دارد.
«ولقدْ کان صلى الله علیه وآله یأْکُلُ على الاْرْض»
روی زمین می نشست و غذا می خورد. اهل این تشریفات ما نبود.
«ویجْلسُ جلْسة الْعبْد، ویخْصفُ بیده نعْلهُف ویرْقعُ بیده ثوْبهُ»
مثل برده ها نشست و برخاست می کرد. این پیامبری که عالم به عشق او خلق شده بود، با دست خودش لباس هایش را پینه می زد.
«ویرْکبُ الْحمار الْعاری ویُرْدفُ خلْفهُ »
بدون هیچ تکبری سوار الاغ بدون پالون می شد و بعضا کسی را هم با خودش سوار می کرد. در بعضی از روایات داریم که پیامبر از یکی از جنگ ها بر می گشت. هم پیامبر بود و هم فرمانده جنگ و هم پیروز جنگ و در همان حال مردم به استقبالشان می آمدند. پیامبر دست بچه ها را می گرفت و بی تکبر در جلو و عقب خود سوار می کرد.
«ویکُونُ السّتْرُ على باب بیْته فتکُونُ فیه التّصاویرُ فیقُولُ: «یا فُلانةُ ـ لاحْدى أزْواجه ـ غیّبیه عنّی، فإنّی إذا نظرْتُ إلیْه ذکرْتُ الدُّنْیا وزخارفها».
یک روز آمد خانه و دید یک پرده خیلی شیک در منزل آویزان شده است. به همسرش گفت: این را بکن که جلوی من نباشد. می ترسم به زینت دنیا دلبستگی پیدا کنم.
«فأعْرض عن الدُّنْیا بقلْبه، وأمات ذکْرها منْ نفْسه و وأحبّ أنْ تغیب زینتُها عنْ عیْنه، لکیْلا یتّخذ منْها ریاشاً ولا یعْتقدها قراراً، ولا یرْجُو فیها مُقاماً، فأخْرجها من النّفْس، وأشْخصهاعن الْقلْب، وغیّبها عنالْبصر»
پیامبر شما قلبا از دنیا کناره گرفته بود و یاد دنیا را در دلش میرانده بود و دوست داشت تجملات پیش چشمش نباشد زیرا اگر انسان به تجملات عادت کرد، لباسش هم باید جور دیگری باشد. خانه ی خیلی شیکی نمی خواست تا دلبستگی پیدا نکند
«وکذلک منْ أبْغض شیْئاً أبْغض أنْ ینْظُر إلیْه، وأنْ یُذْکر عنْدهُ.»
درس بگیرید!واقعا هرکس از هر چیزی بدش می آید باید آن را از خودش دور کند. نمی شود صبح تا شب با چیزی باشی و بعد بگویی بدم می آید. اگر انسان از چیزی بدش بیاید اصلا نمی گذارد حتی اسمش را ببرند.
«ولقدْ کان فی رسُول الله صلى الله علیه وآله ما یدُلُّک على مساوىء الدُّنْیا وعُیُوبها»
اگر زندگی پیامبر را ببینید، می فهمید که این دنیا ارزشی ندارد. اگر ارزش داشت، خداوند به عزیزترین بندگانش یعنی پیامبر عطا می کرد.
امیرالمومنین سوال می کنند: خدا پیامبر را خیلی دوست داشت ولی در عین حال خیلی هم فقیر بود. چرا؟ چون دنیا برای پیامبر ارزش نداشت.
«إذْ جاع فیها مع خاصّته وزُویتْ عنْهُزخارفُها مع عظیم زُلْفته فلْینْظُرْ ناظرٌ بعقْله: أکْرماللهُ مُحمّداً بذلک أمْ أهانهُ! فإنْ قال: أهانهُ، فقدْ کذب ـ والله الْعظیم ـ وإنْ قال: أکْرمهُ، فلْیعْلمْ أنّ الله قدْ أهان غیْرهُ حیْثُ بسط الدُّنْیا لهُ، وزواها عنْ أقْرب النّاس منْهُ. فتأسّى مُتأسٍّ بنبیّه، واقْتصّ أثرهُ، وولج موْلجهُ، وإلاّ فلا یأْمن الْهلکة،فإنّ الله عزّوجلّ جعل مُحمّداً صلى الله علیه وآله علماً للسّاعة ومُبشّراً بالْجنّة، ومُنْذراًبالعُقُوبة. خرج من الدُّنْیا خمیصاً وورد الاْخرة سلیماً، لمْ یضعْ حجراً على حجرٍ…»
در زندگى رسول خدا(ص)امورى است که تو را به عیوب دنیا واقف می سازد،چه اینکه ‏او و نزدیکانش در آن گرسنه بودند،و با اینکه منزلت و مقام عظیمى در پیشگاه خداوند داشت ‏زینت هاى دنیا را از او دریغ داشت،بنابراین هر کس با عقل خویش باید بنگرد که آیا خداوند با این کار پیامبرش را گرامى داشته یا به او اهانت نموده است؟اگر کسى بگوید اورا تحقیر کرده که-به خدا سوگند-این دروغ محض است،و اگر گوید او را گرامى داشته،باید بداند خداوند دیگران را(که زینت هاى دنیا به آنها داده)گرامى نداشته است چه اینکه دنیارا براى آنها گسترده و از مقربترین افراد به او دریغ داشته است‏بنا بر این(کسى که بخواهدخوشبختى واقعى پیدا کند)باید به این فرستاده خداوند اقتدا و تاسى نماید،گام در جاى‏گام هایش بگذارد،و از هر درى او داخل شده وارد شود و اگر چنین نکند از هلاکت ایمن نگرددزیرا خداوند«محمد»(ص)را نشانه قیامت،بشارت دهنده بهشت و انذار کننده از عقوبت ها وکیفرها قرار داده است،او با شکم گرسنه از این جهان رفت و با سلامت روح و ایمان به سراى‏ دیگر ورود کرده،وى تا آن دم که به راه خود رفت و دعوت حق را اجابت نمود سنگى روى‏سنگ نگذاشت.
پیامبر اینگونه زیست که یک یتیم غریب فقیر در مدینه و مکه توانست دنیا را متحول کند؛ وگرنه اگر می خواست به خودش برسد و متکبر باشد و با مردم مهربان نباشد و به فکر خورد و خوراکش باشد که نمی توانست کاری انجام دهد.
عمر گرانمایه در این صرف شد
تا چه خورم صیف و چه پوشم شتاء
ببینید پیامبری که نه پول داشت؛ نه یار داشت و نه طرفدار و طبق بیان قرآن یتیم و فقیر و بینوا بود؛ از آن مردم خشن بی فرهنگ چه ساخت.
به هر اندازه که زندگیمان را شبیه پیامبر کنیم، به همان اندازه می توانیم به اهداف او برسیم.
پس «وَ صَدِّقْ بِما سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ»؛ به حق بودن تاریخ ایمان داشته باش و آن را گتره ندان.
این جهان کوه است و فعل ما ندا
سوی ما آید نداها را صدا
«واعْتَبِرْبِما مَضى مِنَ الدُّنْیا لما بَقِىَ مِنْها»
تاریخ را که خواندی عبرت بگیر

http://www.mehrnews.com/print/2460685