جلسه چهلم شرح نهج البلاغه:

تشبیه امیرالمؤمنین(ع) از دنیا چگونه است؟

حضرت امیر(ع) می‌فرمایند: باید دنیا را به یک مار خوش خط و خال و زیبا تشبیه کنیم که در عین حال بسیار کشنده و دارای سم مهلک است؛ پس ببین دنیا می‌خواهد با چه چیز حواست را پرت کند، تو از آن رو برگردان.
به گزارش خبرگزاری فارس به نقل از روابط عمومی مجموعه فرهنگی سرچشمه،…

محسن اسماعیلی رئیس دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق(ع) در ادامه جلسات شرح و تفسیر نهج البلاغه، در خصوص نامه 69 این کتاب شریف که خطاب به حارث همدانی است، ضمن مرور بحث جلسه‌ گذشته مبتنی بر توصیه امام به تمسک به قرآن و عبرت گرفتن از داستان‌های تاریخی آن و نیز مرور تاریخ برای پل زدن از گذشته به آینده؛ به طرح این سؤال پرداخت که اصلا باید از تاریخ چه عبرتی گرفت؟
وی اظهار داشت: حضرت امیر(ع) گویا در ادامه فرمایشات خود به این سؤال مقدّر جواب داده‌اند چرا که می‌فرمایند: «وَ کُلُّهَا حَائِلٌ مُفَارِقٌ»؛ یعنی اگر تاریخ را درست و دقیق مطالعه کنی به این نتیجه خواهی رسید که همه جای آن دو خصوصیت دارد: یکی این‌که تحول‌پذیر و تغییرپذیر است. دوم این‌که اگر هم تغییر نکند ما از آن جدا می‌شویم.
اسماعیلی با اشاره به این نکته که همه چیز دنیا، چه نعمت آن چه نغمت آن، چه سختی‌ها و چه خوشی‌ها، چه عزت و چه ذلت، هیچ چیزش پایدار، ثابت و ابدی نیست. به شرح نمونه‌های متعدد این تغییرات در عالم پرداخت و گفت: چه بسیار انسان‌های تنومند و قوی را می‌بینیم که ناگهان به یک مریضی لاعلاج همه ابهت‌شان فروریخته. چه اندازه ثروت ثروتمندانی که یک شبه با یک آتش بر باد رفته است، چه آتش مادی چه معنوی. چه زنده‌بادهایی که صبح سردادند و شب به مرده‌باد تبدیل شد. و برعکس چه افرادی که در چشم بر هم زدنی از حضیض ذلت به اوج عزت رسیده‌اند. گاهی انسان خودش را گرفتار می‌بیند ولی یک دفعه همه مشکلاتش حل می‌شود. پس انسان نباید هیچ‌وقت فریب وضع فعلی خودش را بخورد. اگر خوش است به ان دل نبندد و خدا را فراموش نکند و اگر هم ناخوش بود گله نکند و از رحمت خدا ناامید نشود.
عضو شورای نگهبان درباره معنای کلمه «مفارق» عنوان کرد: شرایط عالم نسبت به انسان بی‌وفاست؛ چون اگر این صفت در آن وجود نداشت فقط خوشی‌ها نصیب یک سری از افراد می‌شد و مشکلات هم نصیب گروه دیگر. اما این دنیا بی‌وفاست. مدتی شرایط بر وفق مراد است و بعد از تو دور می‌شود و نصیب دیگران می‌شود. امام می‌فرماید اگر این معنا را در نتیجه مطالعه تاریخ به دست آوردی دیگر به هیچ چیز آن دل نمی‌بندی. پس درس تاریخ یک چیز بیشتر نیست این‌که بدانیم همه چیز دنیا در گذر است و جداشونده.
وی با اشاره به نامه 68 نهج البلاغه خطاب به سلمان فارسی ابراز داشت: حضرت در جاهای مختلف به این سنت تاریخ و قانون الهی اشاره کرده‌اند. در این نامه هم می‌فرمایند: «فَإِنَّمَا مَثَلُ الدُّنْیَا مَثَلُ الْحَیَّهِ، لَیِّنٌ مَسُّهَا، قَاتِلٌ سَمُّهَا، فَاءَعْرِضْ عَمَّا یُعْجِبُکَ فِیهَا لِقِلَّهِ مَا یَصْحَبُکَ مِنْهَا»؛ باید دنیا را به یک مار خوش خط و خال و زیبا تشبیه کنیم که در عین حال بسیار کشنده و دارای سم مهلک است. بنابراین باید از دنیا و هرآنچه در آن هست که می‌خواهد ذهن و دل ما را به خود مشغول کند روگردان شویم، دنیا از هر کدام از ما به شکلی دل می‌برد. یکی را با پول، یکی را با زن، یکی را با قدرت. حضرت علی علیه السلام می‌فرماید: ببین دنیا می‌خواهد با چه چیز حواست را پرت کند، تو از آن چیز رو برگردان.
اسماعیلی درباره علت توصیه حضرت به اعراض از دنیا تصریح کرد: امیرالمؤمنین علی(ع) دلیل این نکته را این‌گونه بیان می‌کنند که چون زود از دست تو خواهد رفت؛ دنیا ماندنی نیست. یک روز با توست و یک روز علیه تو. دو روز با توست و بقیه را با دیگران. سپس می‌فرماید: ای سلمان! غم و غصه دنیا را کنار بگذار و همت خودت را صرف دنیا نکن چون یقین داری که دنیا از تو جدا می‌شود و حالات آن تغییر می‌کند، چیزی که در جاهای دیگر هم بارها به آن اشاره داشته‌اند و همواره ما را از دنیا برجذر داشته‌اند؛ چراکه ظاهرش را جوری به ما نشان می‌دهد که گویی همه آمال و آرزوهایمان در آن برآورده می‌شود حال آن‌که این‌گونه نیست و نعمت و خوشی دنیا پایدار نیست.
http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13931025000415
خبرگزاری مهر:
محسن اسماعیلی:
تاریخ حائل و مفارق است یعنی اول و آخر آن در حال تغییر و دگرگونی است

شناسهٔ خبر: 2465587 پنجشنبه ۲۵ دی ۱۳۹۳ – ۱۳:۱۳
دین و اندیشه > اندیشمندان
محسن اسماعیلی در شرح نهج البلاغه گفت: اگر تاریخ را خوب مطالعه کنید و درست درس عبرت بگیرید به این نتیجه می رسید که از اول تاریخ تا آخرش دو خصوصیت دارد: حائل و مفارق است. اول و آخر آن در حال تغییر است.
به گزارش خبرگزاری مهر، دکتر محسن اسماعیلی حقوقدان و استاد دانشگاه در ادامه جلسات شرح نهج البلاغه در مرکز فرهنگی شهدای انقلاب اسلای (سرچشمه) به تفسیر نامه 6 نهج البلاغه پرداخت که اکنون از نظر شما می گذرد.
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، بسم الله الرحمن الرحیم، الحمدلله رب العالمین، و الصلوه و السلام علی سیدنا و نبینا ابی القاسم المصطفی محمد، و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین. بحث راجع به نامه 69 نهج البلاغه بود. این جملات را توضیح دادیم:«وَتَمَسَّکْ بِحَبْلِ الْقُرآنِ، وَاسْتَنْصِحْهُ، وَأَحِلَّ حَلاَلَهُ، وَحَرِّمْ حَرَامَهُ، وَصَدِّقْ بِمَا سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ، وَاعْتَبِرْ بِمَا مَضَی مِنَ الدُّنْیَا لِمَا بَقِی مِنْهَا، فَإِنَّ بَعْضَهَا یُشْبِهُ بَعْضاً، وَآخِرَهَا لاَحِقٌ بِأَوَّلِهَا!» در این قسمت فقط یک کلمه مانده است که امشب می گوییم.
ممکن است با شنیدن توصیه های امیرالمومنین این سوال پیش بیاید که: ما رفتیم حقایق تاریخی را مطالعه کردیم و درس عبرت گرفتیم. از گذشته برای آینده توشه برداشتیم. اما اگر بخواهیم این درس عبرت را در یک کلمه خلاصه کنیم آن یک کلمه چیست؟ کانه یک نفر به امیرالمومنین عرضه می دارد که آقا! شما فرمودید آنقدر در تاریخ مطالعه کرده اید که گویی از ابتدا تا انتهای تاریخ را زیسته و دیده اید (نامه به امام حسن مجتبی علیه السلام)؛ حال چه عبرتی از تاریخ گرفته اید؟ سرمشق را به ما بدهید تا سرگردان نشویم و وقتمان تلف نشود و اشتباهی متوجه نشویم. نکته ای هست و آن اینکه گاهی بعضی می خواهند درس بگیرند ولی اشتباه درس می گیرند. عرض می کنیم که شما چه درسی از تاریخ گرفته اید؟ حضرت کانه جواب این سوال مقدر را می دهند: «وَکُلُّهَا حَائِلٌ مُفَارِقٌ»
اگر خوب تاریخ را مطالعه کنی و درست درس عبرت بگیری به این نتیجه می رسی که: «وَکُلُّهَا حَائِلٌ مُفَارِقٌ». از اول تاریخ تا آخرش دو خصوصیت دارد:
1- حائل است.
2- مفارق است.
حائل یعنی تحول پذیر و تغییرپذیر. اگر خوب به تاریخ نگاه کنی می بینی که همه تاریخ، اول و آخر و بلندی و پستی و خوشی و ناخوشی اش، در حال تغییر و دگرگونی است؛ چه عزتش و چه ذلتش، چه نعمت و چه نقمتش، چه سختی ها و چه خوشی هایش… .
چه بسیار انسان های تنومند و سرحالی که یک دفعه به بیماری غیرقابل درمانی مبتلا و از هم پاشیده می شوند. چه ثروت های کلانی که با یک آتش به خاکستر تبدیل می شوند. چه زنده بادهایی که صبح گفتند و شب به مرده باد تبدیل شد. گاهی انسان خیال می کند که در اوج گرفتاری و مصیبت است و راه نجاتی ندارد که ناگهان راهی به رویش باز می شود و همه مشکلاتش یکجا حل می شود. بیماریی دارد که فکر می کند لاعلاج است ولی یکدفعه خوب می شود. هیچ یک از مظاهر دنیا، مال و جمال و مقام و …، ماندگار نیست. حائل است. انسان نباید فریب وضع فعلی اش را بخورد. این درسی قرآنی است. اگر خوشی، به این خوشی دل مبند و گرفتار بَطَر (ناسپاسی و غرور و سرمستی) نشو. اگر ناخوشی، مایوس از رحمت خدا مباش و ناله و فریاد مکن. این نیز بگذرد…. .
در این درگه که گه گه که که که که شود ناگه
مشو غره به امروزت که از فردا نه ای آگه
اگر خیلی خوشی یا خیلی ناخوشی، خودت را گم نکن. دنیا عوض می شود: کلها حائل! علاوه بر اینکه «حائل» است؛ «مفارق» نیز هست: «حَائِلٌ مُفَارِقٌ». بی وفاست و از انسان جدا می شود و به دیگران می پیوندد. اگر اینطور نبود که به من و شما نمی رسید. این درس عبرت دنیاست. دنیا در گذر و جداشونده است.
در چند جای نهج البلاغه با بیان های مختلف این مطلب آمده است؛ از جمله نامه 68 نهج البلاغه خطاب به سلمان: «فَإِنَّمَا مَثَلُ الدُّنْیَا مَثَلُ الْحَیَّةِ، لَیِّنٌ مَسُّهَا، قَاتِلٌ سَمُّهَا» حضرت فرمود دنیا را باید به مار خوش خط و خال ولی فریبنده و سمی تشبیه کنیم. کشنده است. « فَاءَعْرِضْ عَمَّا یُعْجِبُکَ فِیهَا» ای سلمان! پس هرچه که در دنیا توجهت را جلب می کند، از آن روی برگردان. دنیا به هر کسی به گونه ای خاص دلبری می کند؛ یکی را با پول و دیگری را با مقام. حضرت فرمود دقت کن ببین با چه چیزی می خواهد دلبری کند. حتی به آن چیز نگاه هم نکن. اگر به آن نگاه کردی، هوس می کنی. چرا اگر دنیا به ما روی آورد باید روی گرداند؟ « لِقِلَّةِ مَا یَصْحَبُکَ مِنْهَا» یک روز با توست و صد روز با دیگران. اگر می خواست بماند که به تو نمی رسید. « وَ ضَعْ عَنْکَ هُمُومَهَا » غم و غصه دنیا را کنار بگذار. همتت را صرف دنیا نکن. چرا؟ « لِمَا أَیْقَنْتَ بِهِ مِنْ فِرَاقِهَا وَ تَصَرُّفِ حَالاَتِهَا» (همان مفهوم «حائل مفارق» را به بیان دیگری فرموده اند). چون یقین داری و با چشمانت دیده ای که دنیا از تو جدا می شود و حالات دنیا تغییر می کند و از این رو به آن رو می شود و خوبی ها و خوشی هایش جابجا می شود.
یا مثلا در خطبه 111 آمده است: «أمّا بعْدُ فإِنِّی أُحذِّرُکُمُ الدُّنْیا » من شما را از دنیا بر حذر می دارم. چرا؟ « فإِنّها حُلْوةٌ خضِرِةٌ، حُفّتْ بِالشّهواتِ » شیرین و پر طراوت و باب میل شما است. « وتحبّبتْ بِالْعاجِلةِ » به سبب نقد بودنش جلب توجه می کند. « وراقتْ بِالْقلِیلِ » با اینکه مواهبش اندک است، ولی خوب دلبری می کند. « وتحلّتْ بِالاْمالِ، وتزیّنتْ بِالْغُرُورِ »این طور نشان می دهد که گویی همه آمال شما را در خود جا داده است. اما بدانید که « لا تدُومُ حبْرتُها» نعمت ها و داشته هایش زائل می شود و از بین می رود. « ولا تُؤْمنُ فجْعتُها » از فجایع آن در امان نیستید و نمی توانید به وضع فعلیتان دل ببندید. « غرّارةٌ ضرّارةٌ» این دنیا خیلی حقه باز است. « حائِلةٌزائِلةٌ» دائم در حال تغییر و زوال پذیر است. « نافِدةٌ بائِدةٌ » نابود شدنی است. « أکّالةٌ غوّالةٌ» افرادی که به او دل ببندند را می خورد و نابود می کند.
بعد حضرت می فرمایند: چه بسیار افرادی که به دنیا تکیه کردند اما ناگهان آن ها را به درد و رنج افکند. و چه بسیار افرادی که به آن اطمینان کردند ولی آنها را بر زمین کوبید. و چه افراد صاحب جاه و جلالی که دنیا آنها را کوچک ساخت و متکبران فخرفروشی که بر خاک مذلتشان افکند. حکومت دنیا ناپایدار است و همواره دست به دست می گردد. زندگی گوارای دنیا ناگوار و شیرینی هایش تلخ است. غذایش مسموم است و طناب آن کهنه و پوسیده. زندگانش در معرض مرگند و تندرستان پیوسته در حال بیماری. حکومت دنیا بر باد فنا است و نیرومندهای دنیا زمین خورده اند و صاحبان نعمتش رو به فنا و همسایگان دنیا غارت زده هستند. به خودتان نگاه کنید. مگر شما در جایگاه پیشینیان خود زندگی نمی کنید؟ همان ها که عمرشان از شما طولانی تر و آثارشان پابرجاتر و آرزوهاشان دراز تر بود. نفراتشان بیشتر و لشگرشان انبوه تر بود. آنها دنیا را پرستیدند، چه پرستیدنی! دنیا را بر همه چیز مقدم داشتند، چه مقدم داشتنی! اما سرانجام بدون زاد و توشه ای که آنها را به منزلگاه ابدیشان برساند و بدون مرکبی که با آن این راه پر خوف و خطر را طی کنند، کوچ کردند.
آیا هرگز به شما خبر رسیده که دنیا فدیه ای برای کسی داده باشد تا او را از مرگ و سکرات آن رهایی بخشیده باشد؟ آیا دنیا کمکی به آنها کرده است یا حداقل همنشن خوبی برایشان بوده است؟ نه! هرگز کمکی به فداییان خود نکرده است. بلکه برعکس، آنها را زیر آوار گوناگون مصیبت پوشاند و طوق حوادث کوبنده و دردناک را برگردنشان افکند و با انواع شداید و مشکلات خوارشان کرد و با صورت به خاک افکند و به یاری گردش روزگار علیه آنها قیام کرد. بدان! و به یقین می دانی که سرانجام، همه شما دنیا را ترک و از آن کوچ می کنید. از کسانی که پیش از شما در دنیا بوده اند و می گفتند چه کسی از ما نیرومندتر است، درس عبرت بگیرید. آنها را به سوی قبرشان بردند؛ در حالی که اختیاری از خود نداشتند. و در درون قبر جای دادند در حالی که مهمان نبودند. در دل سنگهای گسترده خانه های قبر برای آنان ساخته شد و از خاک کفن هایی برای آنان تهیه شد و از استخوان های پوسیده همسایگانی داشتند. همسایگانی که هیچ ندایی را پاسخ نمی گویند و در برابر هجوم ستمگران کمکی به همسایه خود نمی کنند و به گریه های یکدیگر اعتنایی ندارند. نه از بارش باران خوشحالند و نه از قحطی و خشکسالی مایوس و ناراحت. همه، گرد هم هستند؛ اما همه تنهایند. همسایگانند ولی دور از یکدیگر. در کنار هم اند؛ ولی هیچ گاه به دیدار هم نمی روند. با یکدیگر تماسی نمی گیرند. دشمنی از دل آنها رخت بر بسته و آتش کینه در دلشان فرو مرده. نه از زیانشان ترسی است و نه به دفاعشان امیدی…. .
حضرت دائم می فرمایند که: «کلها حائل مفارق». خودتان این ها را نیز ببینید: خطبه 83، خطبه 109، خطبه 45، حکمت 191 و …. . مبادا انسان با خواندن تاریخ، در گذشته بماند. مبادا با دیدن آثار باستانی در همان قرنهای گذشته باقی بماند. باید یک قدم جلوتر آمد. این راهنماهایی که در آثار باستانی هستند باید در کنار همه توضیحاتشان، این را هم بگویند: «کلها حائل مفارق». در 10 جای قرآن می فرماید بروید و آثار باستانی را ببینید (سیروا فی الارض) برای پر گردن اوقات فراغت و فخر فروشی به دیگران نیست که به این و آن بگویی اینجا و آنجا را دیده ای؛ نه برای عکس انداختن است. بلافاصله در هرجا که گفته «سیروا فی الارض»، بعدش گفته «فانظر کیف کان عاقبه…». عاقبت آنها را ببینید: «کلها حائل مفارق». نهج البلاغه تفسیر قرآن است.
قرآن می فرماید به زندگی فرعون توجه کنید. عجیب است. نمی گفت من خدا هستم. می گفت «انا ربکم الاعلی»؛ من بزرگترین خدا هستم. هرچه او را به درس گرفتن از گذشتگان دعوت کردند، قبول نکرد. افتاد دنبال حضرت موسی و غرق شد و جنازه اش را آب انداخت کنار ساحل تا عبرت دیگران باشد. وقتی قرآن این داستان را تعریف می کند، می فرماید: «کَمْ تَرَکُوا مِن جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ» چقدر باغ و چشمه ویلا از خودشان بر جای گذاشتند. «وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ کَرِیمٍ» چه زراعت های مفصلی در کنار نیل و چه وضع اقتصادی خوبی را گذاشتند و رفتند. « وَمَقَامٍ کَرِیمٍ » دو جور معنی شده است. گروهی به محل اقامت گرانبها و کاخ های سر به فلک کشیده معنی کرده اند. گروه دیگر هم گفته اند منظور جلساتی است که برگزار می کردند تا متملقین تملقشان را بگویند و تعریف کنند. قرآن می گوید ببین! الان کجایند؟ « وَنَعْمَةٍ کَانُوا فِیهَا فَاکِهِینَ » غرق در نعمت بودند. در حال خوشی و فکاهی و خندیدن بودند. « کَذَلِکَ وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْمًا آخَرِینَ » در این حال بودند که ما یکجا از آنها گرفتیم و به دیگران دادیم. آن جلال و جبروتشان تمام شد و رفت. « فَمَا بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّمَاء وَالْأَرْضُ وَمَا کَانُوا مُنظَرِینَ» نه آسمان بر آنها گریه کرد و نه کسی برایشان مهلتی گرفت. از مردنشان نه آسمان به زمین آمد و نه زمین به آسمان رفت. مفسرین در معنی « فَمَا بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّمَاء وَالْأَرْضُ » گفته اند که نوعی طعنه است. یعنی شما که می گفتید آسمان ها دست شماست، پس چه شد؟ چرا از مردن صاحبشان غصه دار نشدند؟
شاید هم معنی این آیه واقعی و در مفهوم مخالف باشد. بعضی از آدم های خوب وقتی از دنیا می روند، آسمان بر رفتنشان گریه می کند، مانند امام حسین علیه السلام که در روایات آمده است. آن کسی که شما فکر می کردید کارش تمام شد و رفت؛ آسمان ها و زمین بر رفتنش گریستند. اما با رفتن اینها آسمان اصلا نگریست. منظور از توصیه به دیدن آثار باستانی رسیدن به این معنی است؛ و گرنه ساختمان و ستون دیدن چه فایده ای دارد؟
امیرالمومنین می فرماید: «وَ إِنَّ لَکُمْ فِی الْقُرُونِ السَّالِفَةِ لَعِبْرَةً أَیْنَ الْعَمَالِقَةُ وَ أَبْنَاءُ الْعَمَالِقَةِ أَیْنَ الْفَرَاعِنَةُ وَ أَبْنَاءُ الْفَرَاعِنَةِ أَیْنَ أَصْحَابُ مَدَائِنِ الرَّسِّ الَّذِینَ قَتَلُوا النَّبِیِّینَ وَ أَطْفَئُوا سُنَنَ الْمُرْسَلِینَ وَ أَحْیَوْا سُنَنَ الْجَبَّارِینَ أَیْنَ الَّذِینَ سَارُوا بِالْجُیُوشِ وَ هَزَمُوا بِالْأُلُوفِ وَ عَسْکَرُوا الْعَسَاکِرَ وَ مَدَّنُوا الْمَدَائِن» براى شما در تاریخ قرن‏هاى گذشته درس‏هاى عبرت وجود دارد. کجا هستند عمالقه و فرزندانشان؟ کجا هستند فرعون‏ها و فرزندانشان؟ کجا هستند ساکنان شهرهاى «رسّ» آن‏ها که پیامبران را کشتند و چراغ تابناک سنت‏هاى آن‏ها را خاموش کردند و راه و رسم جباران را زنده ساختند. کسانى که با لشکرهایشان هزار نفر هزار نفر حرکت کردند و همه را از دم تیغ می گذراندند و سپاهیان فراهم کردند و شهرها بنا نهادند کجا هستند؟
دانش افزایی صرف و بدون عمل فایده ندارد. باید به این نکته ها دقت کرد.
به مصر رفتم و آثار باستان دیدم به چشم آنچه شنیدم ز داستان دیدم
بسى چنین و چنان خوانده بودم از تاریخ چنان فتاد نصیبم که آنچنان دیدم
گواه قدرت شاهان آسمان درگاه بسى هرم ز زمین سر به آسمان دیدم
ز روزگار کهن در حریم الاهرام نشان روز نو و دولت جوان دیدم
گذشته در دل آینده هر چه پنهان داشت به مصر از تو چه پنهان که بر عیان دیدم
تو کاخ دیدى و من خفتگان در دل خاک تو نقش دیدى و من نعش ناتوان دیدم
تو تخت دیدى و من بخت واژگون از تخت تو صخره دیدى و من سخره زمان دیدم
تو عکس دیدى و من گردش جهان برعکس توشکل ظاهر و من صورت نهان دیدم
شدم به موزه مصر و ز عهد عاد ثمود هزاران وصله فرعون باستان دیدم
تو چشم دیدى و من دیده حریصان باز هنوز در طمع عیش ‍ جاودان دیدم
تو تاج دیدى و من تخت رفته بتاراج تو عاج دیدى و من مشت استخوان دیدم
پس امیرالمومنین می فرمایند: تاریخ بخوان ولی هدفمند و درس عبرت آن را ببین که «کلها حائل مفارق». در قسمت بعدی حضرت می فرمایند حال که بی ارزش بودن دنیا را دیدی، بچسب به خدا!
امانت‌داری و اخلاق‌مداری
استفاده از این خبر فقط با ذکر منبع ” خبرگزاری مهر ” مجاز است.
http://www.mehrnews.com/print/2465587/
خبرگزاری شبستان:
دکتر اسماعیلی در جلسه تفسیر نهج البلاغه
 تنها به خدا باید تکیه کرد
به گزارش خبرگزاری شبستان، دکتر محسن اسماعیلی عضو حقوقدان شورای نگهبان و استاد دانشگاه در جلسه هفتگی تفسیر نهج البلاغه در مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی با قرائت نامه 69 نهج البلاغه «وَتَمَسَّکْ بِحَبْلِ الْقُرآنِ، وَاسْتَنْصِحْهُ، وَأَحِلَّ حَلاَلَهُ، وَحَرِّمْ حَرَامَهُ، وَصَدِّقْ بِمَا سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ، وَاعْتَبِرْ بِمَا مَضَی مِنَ الدُّنْیَا لِمَا بَقِی مِنْهَا، فَإِنَّ بَعْضَهَا یُشْبِهُ بَعْضاً، وَآخِرَهَا لاَحِقٌ بِأَوَّلِهَا!» گفت: ممکن است با شنیدن توصیه های امیرالمومنین این سوال پیش بیاید که: ما رفتیم حقایق تاریخی را مطالعه کردیم و درس عبرت گرفتیم و از گذشته برای آینده توشه برداشتیم اما اگر بخواهیم این درس عبرت را در یک کلمه خلاصه کنیم آن یک کلمه چیست؟ کانه یک نفر به امیرالمومنین عرضه می دارد که آقا! شما فرمودید آنقدر در تاریخ مطالعه کرده اید که گویی از ابتدا تا انتهای تاریخ را زیسته و دیده اید (نامه به امام حسن مجتبی علیه السلام)؛ حال چه عبرتی از تاریخ گرفته اید؟ حضرت جواب این سوال مقدر را می دهند:«وَکُلُّهَا حَائِلٌ مُفَارِقٌ».

وی ادامه داد: اگر خوب تاریخ را مطالعه کنی و درست درس عبرت بگیری به این نتیجه می رسی که: «وَکُلُّهَا حَائِلٌ مُفَارِقٌ». تاریخ دو خصوصیت دارد: حائل و مفارق است؛ حائل یعنی تحول پذیر و تغیر پذیر. اگر خوب به تاریخ نگاه کنی می بینی که همه تاریخ، اول و آخر و بلندی و پستی و خوشی و ناخوشی اش، در حال تغییر و دگرگونی است؛ چه عزتش و چه ذلتش، چه نعمت و چه نقمتش، چه سختی ها و چه خوشی هایش… . چه بسیار انسان های تنومند و سرحالی که یک دفعه به بیماری غیرقابل درمانی مبتلا و از هم پاشیده می شوند؛ چه ثروت های کلانی که با یک آتش به خاکستر تبدیل می شوند. چه زنده بادهایی که صبح گفتند و شب به مرده باد تبدیل شد؛ گاهی انسان خیال می کند که در اوج گرفتاری و مصیبت است و راه نجاتی ندارد که ناگهان راهی به رویش باز می شود و همه مشکلاتش یکجا حل می شود؛ بیماریی دارد که فکر می کند لاعلاج است ولی یکدفعه خوب می شود؛ هیچ یک از مظاهر دنیا، مال و جمال و مقام و …، ماندگار نیست. حائل است. انسان نباید فریب وضع فعلی اش را بخورد. این درسی قرآنی است.

اسماعیلی با بیان اینکه، تاریخ علاوه بر اینکه «حائل» است؛ «مفارق» نیز هست: «حَائِلٌ مُفَارِقٌ». به این معنا که بی وفاست و از انسان جدا می شود و به دیگران می پیوندد؛ و اگر اینطور نبود که به من و شما نمی رسید؛ این درس عبرت دنیاست.

وی افزود: این مطلب در چند جای نهج البلاغه با بیان های مختلف این مطلب آمده است؛ از جمله نامه 68 نهج البلاغه خطاب به سلمان: «فَإِنَّمَا مَثَلُ الدُّنْیَا مَثَلُ الْحَیَّةِ، لَیِّنٌ مَسُّهَا، قَاتِلٌ سَمُّهَا»؛ حضرت فرمود: دنیا را باید به مار خوش خط و خال ولی فریبنده و سمی تشبیه کنیم که کشنده است. ای سلمان! پس هرچه که در دنیا توجهت را جلب می کند، از آن روی برگردان. دنیا به هر کسی به گونه ای خاص دلبری می کند؛ یکی را با پول و دیگری را با مقام. حضرت فرمود دقت کن ببین با چه چیزی می خواهد دلبری کند. حتی به آن چیز نگاه هم نکن. اگر به آن نگاه کردی، هوس می کنی. چرا اگر دنیا به ما روی آورد باید روی گرداند! یک روز با توست و صد روز با دیگران. اگر می خواست بماند که به تو نمی رسید.

عضو شورای نگهبان در همین ارتباط گفت: حضرت در خطبه 111: « أمّا بعْدُ فإِنِّی أُحذِّرُکُمُ الدُّنْیا»؛ من شما را از دنیا بر حذر می دارم. چرا؟ « فإِنّها حُلْوةٌ خضِرِةٌ، حُفّتْ بِالشّهواتِ »؛ شیرین و پر طراوت و باب میل شما است. «وتحبّبتْ بِالْعاجِلةِ»؛ به سبب نقد بودنش جلب توجه می کند. « وراقتْ بِالْقلِیلِ »؛ با اینکه مواهبش اندک است، ولی خوب دلبری می کند. « وتحلّتْ بِالاْمالِ، وتزیّنتْ بِالْغُرُورِ »؛ این طور نشان می دهد که گویی همه آمال شما را در خود جا داده است. اما بدانید که « لا تدُومُ حبْرتُها»؛ نعمت ها و داشته هایش زائل می شود و از بین می رود. « ولا تُؤْمنُ فجْعتُها »؛ از فجایع آن در امان نیستید و نمی توانید به وضع فعلیتان دل ببندید. « غرّارةٌ ضرّارةٌ»؛ این دنیا خیلی حقه باز است. « حائِلةٌزائِلةٌ»؛ دائم در حال تغییر و زوال پذیر است. « نافِدةٌ بائِدةٌ »؛ نابود شدنی است. «أکّالةٌ غوّالةٌ»؛ افرادی که به او دل ببندند را می خورد و نابود می کند.

وی ادامه داد: حضرت در دنباله این سخن می فرمایند: چه بسیار افرادی که به دنیا تکیه کردند اما ناگهان آن ها را به درد و رنج افکند. و چه بسیار افرادی که به آن اطمینان کردند ولی آنها را بر زمین کوبید. و چه افراد صاحب جاه و جلالی که دنیا آنها را کوچک ساخت و متکبران فخرفروشی که بر خاک مذلتشان افکند. حکومت دنیا، ناپایدار است و همواره دست به دست می گردد؛ زندگی گوارای دنیا ناگوار و شیرینی هایش تلخ است؛ غذایش مسموم است و طناب آن کهنه و پوسیده؛ زندگانش در معرض مرگند و تندرستان پیوسته در حال بیماری؛ حکومت دنیا بر باد فنا است و نیرومندهای دنیا زمین خورده اند و صاحبان نعمتش رو به فنا و همسایگان دنیا غارت زده هستند؛ به خودتان نگاه کنید: مگر شما در جایگاه پیشینیان خود زندگی نمی کنید؟ همان ها که عمرشان از شما طولانی تر و آثارشان پابرجاتر و آرزوهاشان دراز تر بود؛ نفراتشان بیشتر و لشگرشان انبوه تر بود؛ آنها دنیا را پرستیدند، چه پرستیدنی! دنیا را بر همه چیز مقدم داشتند، چه مقدم داشتنی! اما سرانجام بدون زاد و توشه ای که آنها را به منزلگاه ابدیشان برساند و بدون مرکبی که با آن این راه پر خوف و خطر را طی کنند، کوچ کردند؛ آیا هرگز به شما خبر رسیده که دنیا فدیه ای برای کسی داده باشد تا او را از مرگ و سکرات آن رهایی بخشیده باشد؟ آیا دنیا کمکی به آنها کرده است یا حداقل همنشن خوبی برایشان بوده است؟ نه! هرگز کمکی به فداییان خود نکرده است؛ بلکه برعکس، آنها را زیر آوار گوناگون مصیبت پوشاند و طوق حوادث کوبنده و دردناک را برگردنشان افکند و با انواع شداید و مشکلات خوارشان کرد و با صورت به خاک افکند و به یاری گردش روزگار علیه آنها قیام کرد. بدان! و به یقین می دانی که سرانجام، همه شما دنیا را ترک و از آن کوچ می کنید. از کسانی که پیش از شما در دنیا بوده اند و می گفتند چه کسی از ما نیرومندتر است، درس عبرت بگیرید. آنها را به سوی قبرشان بردند؛ در حالی که اختیاری از خود نداشتند. و در درون قبر جای دادند در حالی که مهمان نبودند. در دل سنگ های گسترده خانه های قبر برای آنان ساخته شد و از خاک کفن هایی برای آنان تهیه شد و از استخوان های پوسیده همسایگانی داشتند. همسایگانی که هیچ ندایی را پاسخ نمی گویند و در برابر هجوم ستمگران کمکی به همسایه خود نمی کنند و به گریه های یکدیگر اعتنایی ندارند. نه از بارش باران خوشحالند و نه از قحطی و خشکسالی مایوس و ناراحت. همه، گرد هم هستند؛ اما همه تنهایند. همسایگانند ولی دور از یکدیگر. در کنار هم اند؛ ولی هیچ گاه به دیدار هم نمی روند. با یکدیگر تماسی نمی گیرند. دشمنی از دل آنها رخت بر بسته و آتش کینه در دلشان فرو مرده. نه از زیانشان ترسی است و نه به دفاعشان امیدی…. .

استاد دانشگاه با اشاره به اینکه حضرت دائم می فرمایند: «کلها حائل مفارق»، اظهار داشت: مبادا انسان با خواندن تاریخ، در گذشته بماند. مبادا با دیدن آثار باستانی در همان قرنهای گذشته باقی بماند. باید یک قدم جلوتر آمد. این راهنماهایی که در آثار باستانی هستند باید در کنار همه توضیحاتشان، این را هم بگویند: «کلها حائل مفارق».

وی افزود: قرآن ده بار می فرماید: بروید و آثار باستانی را ببینید (سیروا فی الارض)؛ این تأکبد برای پر گردن اوقات فراغت و فخر فروشی به دیگران نیست که به این و آن بگویی اینجا و آنجا را دیده ای؛ بلافاصله در هرجا که گفته «سیروا فی الارض»، بعدش گفته «فانظر کیف کان عاقبه…». عاقبت آنها را ببینید: «کلها حائل مفارق».

دکتر اسماعیلی با اشاره به اینکه نهج البلاغه، تفسیر قرآن است، خاطرنشان کرد: قرآن می فرماید: به زندگی فرعون توجه کنید. عجیب است. نمی گفت من خدا هستم. می گفت «انا ربکم الاعلی»؛ من بزرگترین خدا هستم. هرچه او را به درس گرفتن از گذشتگان دعوت کردند، قبول نکرد. افتاد دنبال حضرت موسی و غرق شد و جنازه اش را آب انداخت کنار ساحل تا عبرت دیگران باشد. وقتی قرآن این داستان را تعریف می کند، می فرماید: «کَمْ تَرَکُوا مِن جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ» چقدر باغ و چشمه ویلا از خودشان بر جای گذاشتند. «وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ کَرِیمٍ» چه زراعت های مفصلی در کنار نیل و چه وضع اقتصادی خوبی را گذاشتند و رفتند.

وی ادامه داد: آیه « وَمَقَامٍ کَرِیمٍ » دو گونه معنی شده است: گروهی به محل اقامت گرانبها و کاخ های سر به فلک کشیده معنی کرده اند؛ و گروه دیگر هم گفته اند: منظور جلساتی است که برگزار می کردند تا متملقین، تملقشان را بگویند و تعریف کنند. قرآن می گوید ببین! الان کجایند؟ «وَنَعْمَةٍ کَانُوا فِیهَا فَاکِهِینَ»: غرق در نعمت بودند. در حال خوشی و فکاهی و خندیدن بودند. «کَذَلِکَ وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْمًا آخَرِینَ»؛ و در این حال بودند که ما یکجا از آنها گرفتیم و به دیگران دادیم. آن جلال و جبروتشان تمام شد و رفت. به طوری که « فَمَا بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّمَاء وَالْأَرْضُ وَمَا کَانُوا مُنظَرِینَ»: نه آسمان بر آنها گریه کرد و نه کسی برایشان مهلتی گرفت. از مردنشان نه آسمان به زمین آمد و نه زمین به آسمان رفت.

مفسر نهج البلاغ تصریح کرد: مفسرین در معنی «فَمَا بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّمَاء وَالْأَرْضُ» گفته اند که نوعی طعنه است. یعنی شما که می گفتید آسمان ها دست شماست، پس چه شد؟ چرا از مردن صاحبشان غصه دار نشدند؟ شاید هم معنی این آیه واقعی و در مفهوم مخالف باشد. بعضی از آدم های خوب وقتی از دنیا می روند، آسمان بر رفتنشان گریه می کند، مانند امام حسین علیه السلام که در روایات آمده است. آن کسی که شما فکر می کردید کارش تمام شد و رفت؛ آسمان ها و زمین بر رفتنش گریستند. اما با رفتن اینها آسمان اصلا نگریست. لذا منظور از توصیه به دیدن آثار باستانی رسیدن به این معنی است؛ و گرنه ساختمان و ستون دیدن چه فایده ای دارد؟

عضو شورای نگبهان گفت: امیرالمومنین می فرماید: «وَ إِنَّ لَکُمْ فِی الْقُرُونِ السَّالِفَةِ لَعِبْرَةً أَیْنَ الْعَمَالِقَةُ وَ أَبْنَاءُ الْعَمَالِقَةِ أَیْنَ الْفَرَاعِنَةُ وَ أَبْنَاءُ الْفَرَاعِنَةِ أَیْنَ أَصْحَابُ مَدَائِنِ الرَّسِّ الَّذِینَ قَتَلُوا النَّبِیِّینَ وَ أَطْفَئُوا سُنَنَ الْمُرْسَلِینَ وَ أَحْیَوْا سُنَنَ الْجَبَّارِینَ أَیْنَ الَّذِینَ سَارُوا بِالْجُیُوشِ وَ هَزَمُوا بِالْأُلُوفِ وَ عَسْکَرُوا الْعَسَاکِرَ وَ مَدَّنُوا الْمَدَائِن»؛ براى شما در تاریخ قرن‏هاى گذشته درس‏هاى عبرت وجود دارد. کجا هستند عمالقه و فرزندانشان؟ کجا هستند فرعون‏ها و فرزندانشان؟ کجا هستند ساکنان شهرهاى «رسّ» آن‏ها که پیامبران را کشتند و چراغ تابناک سنت‏هاى آن‏ها را خاموش کردند و راه و رسم جباران را زنده ساختند. کسانى که با لشکرهایشان هزار نفر هزار نفر حرکت کردند و همه را از دم تیغ می گذراندند و سپاهیان فراهم کردند و شهرها بنا نهادند کجا هستند؟ دانش افزایی صرف و بدون عمل فایده ندارد:

به مصر رفتم و آثار باستان دیدم به چشم آنچه شنیدم ز داستان دیدم

بسى چنین و چنان خوانده بودم از تاریخ چنان فتاد نصیبم که آنچنان دیدم

گواه قدرت شاهان آسمان درگاه بسى هرم ز زمین سر به آسمان دیدم

ز روزگار کهن در حریم الاهرام نشان روز نو و دولت جوان دیدم

گذشته در دل آینده هر چه پنهان داشت به مصر از تو چه پنهان که بر عیان دیدم

تو کاخ دیدى و من خفتگان در دل خاک تو نقش دیدى و من نعش ناتوان دیدم

تو تخت دیدى و من بخت واژگون از تخت تو صخره دیدى و من سخره زمان دیدم

تو عکس دیدى و من گردش جهان برعکس توشکل ظاهر و من صورت نهان دیدم

شدم به موزه مصر و ز عهد عاد ثمود هزاران وصله فرعون باستان دیدم

تو چشم دیدى و من دیده حریصان باز هنوز در طمع عیش ‍ جاودان دیدم

تو تاج دیدى و من تخت رفته بتاراج تو عاج دیدى و من مشت استخوان دید

اسماعیلی در پایان خاطرنشان کرد: امیرالمومنین (ع)‌ می فرمایند: تاریخ بخوان ولی هدفمند؛ و درس عبرت آن را ببین که «کلها حائل مفارق». و در قسمت بعدی حضرت می فرمایند: حال که بی ارزش بودن دنیا را دیدی، بچسب به خدا!

پایان پیام/

http://shabestan.ir/detail/News/433682