محسن اسماعیلی در جلسه شرح و تفسیر نهج البلاغه گفت: براساس جهان‌بینی قرآن، تاریخ بی‌حساب نیست. هیچ‌کس نباید مدار گردش زندگی را براساس اتفاق و تصادف تلقی کند.
به گزارش خبرگزاری مهر، در این جلسه دکتر اسماعیلی، در شرح و تفسیر نامه 69 کتاب بی بدیل نهج البلاغه، …

محسن اسماعیلی در جلسه شرح و تفسیر نهج البلاغه گفت: براساس جهان‌بینی قرآن، تاریخ بی‌حساب نیست. هیچ‌کس نباید مدار گردش زندگی را براساس اتفاق و تصادف تلقی کند.
به گزارش خبرگزاری مهر، در این جلسه دکتر اسماعیلی، در شرح و تفسیر نامه ?? کتاب بی بدیل نهج البلاغه، پس از اشاره به عبارات اولیه آن که فرموده:« وَ تَمَسَّکْ بِحَبْلِ الْقُرْآنِ وَاسْتَنْصِحْهُ، وَ اءَحِلَّ حَلاَلَهُ، وَ حَرِّمْ حَرَامَهُ» مانند کسی که در حال غرق شدن است به ریسمان قرآن چنگ بزن و از آن نصیحت بخواه . حلالش را حلال بدار و حرامش را حرام بدار که در هفتة پیش مورد بحث قرار گرفت، به بیان نکاتی در خصوص عبارات «وَ صَدِّقْ بِمَا سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ، وَاعْتَبِرْ بِمَا مَضَى مِنَ الدُّنْیَا مَا بَقِیَ مِنْهَا» پرداخت.
وی گفت: در مورد وصدق بما سلف من الحق دو برداشت وجود دارد. یکی ان را عطف به جملات قبلی می‌کند و نتیجه می‌گیرد که حضرت خواستند ? وجه از قرآن را مدنظر قرار دهیم. یکی نصایح و اندرزها، یکی احکام و حلال و حرام الهی و سوم داستان‌های گذشتگان. یعنی اولا بدان که قصص قرآن نمادین نیست و عین حقیقت است و نمی‌شود آنها را غیرواقعی دانست، ثانیا باید از آنها الگو گرفت برای زندگی آینده.
دکتر اسماعیلی در ادامه ضمن اشاره به احتمال دوم در خصوص برداشت از این عبارت از نامه ?? نهج البلاغه که به نظر می‌رسد برداشت بهتر و کامل‌تر آن هم هست بیان کرد: گروهی این جمله را از بخش اول جدا می‌کنند و به عبارات بعدی پیوند می‌دهند. در این صورت معنای بالاتری پیدا خواهد کرد. و آن این‌که ای انسان تمام حقایق تاریخی که پیش از تو صورت گرفته است را باور کن و از آنها عبرت بگیر. مقدمة عبرت گرفتن توجه به تاریخ است. بر اساس جهان‌بینی قرآن، تاریخ بی‌حساب نیست. هیچ‌کس نباید مدار گردش زندگی را بر اساس اتفاق و تصادف تلقی کند. بلکه انسان می‌تواند آیندة خود را در آینه تاریخ ببیند.
اسماعیلی در خصوص قطعی بودن قوانین جهان و تاریخ، به مفهوم سنت‌های الهی اشاره کرد و ضمن بیان چند مثال از زندگی گذشتگان مانند حضرت یوسف، فرعون، ابراهیم علیه السلام و … بیان داشت: هر کس مانند هر کدام از آنها زندگی کند عاقبتی همانند ایشان در پی خواهد داشت. این خیانت بزرگی به نسل جوان است که تاریخ را فاقد مبنا معرفی می کنند. چراکه زمینة پوچ‌گرایی را فراهم می‌شود. چون تاریخ را به گونه‌ای تعریف می‌کنند که نشود از ان عبرت گرفت. نتیجة این طرز تفکر آن است که اولا حکمت و عدالت خدا زیر سؤال برود. ثانیا انسان جرأت گردنکشی پیدا کند و بگوید معلوم نیست همان بلایی که مثلا سر فرعون آمد سر من هم بیاید و ثالثا انگیزه‌اش را برای انجام کارهای نیک از دست بدهد و بگوید از کجا معلوم جزای خوبی هم نصیب من شود»
این استاد دانشگاه امام صادق(ع) در ادامه با اشاره به آیاتی از سوره فاطر که به توطئه‌های دشمن برای از بین بردن رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله اختصاص دارد افزود:«در ادامة این آیات خداوند به آنها گوشزد می‌کند عاقبت گذشتگان را نگاه کنند که وقتی علیه پیامبرانشان توطئه کردند چه عاقبتی نصیبشان شد. و بعد با تعجب از آنها می‌پرسد که آیا انتظار دارید با قانونی غیر از قانون قبلی با شما برخورد کنیم؟ هرگز. چراکه قانون الهی نه تبدیل می‌شود و نه دچار تحول و تغییر خواهد شد.
اسماعیلی افزود: طبق همین قوانین ثابت الهی، آنچه در گذر تاریخ به جا می‌ماند حق است. گرچه همیشه جنگ بین حق و باطل وجود دارد ولی باطل چون باطن ندارد و مثل حباب است از بین می‌رود. ان الباطل کان ذهوقا. انسان در گرو این اندیشه، قطعا سعی می‌کند به خوبی و حق گرایش پیدا کند چون فطرتا دنبال ماندگاری است و نمی‌خواهد از بین برود. وقتی باور کنی تاریخ آیینه‌ای است که آینده را نشان می‌دهد، و ببینی که همیشه حق به جا مانده و باطل محو شده‌است پس همة تلاشت را می کنی که در جبهة حق قرار بگیری. این همان چیزی است که به خاطرش حضرت امیر در چندین جا انسان‌ها را به تدبر در تاریخ و عبرت گرفتن از آن دعوت کرده است. چنان‌چه در نامة ?? هم می‌فرماید من خودم هم همین کار را کردم و آنقدر در تاریخ گذشتگان تفکر کردم که گویی با همة انها زندگی کرده‌ام.
سلسله جلسات شرح و تفسیر نهج البلاغه هر هفته چهارشنبه، بعد از نماز مغرب و عشا در مسجد ?? مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی «سرچشمه» برگزار می‌شود.
http://www.mehrnews.com/search?q=%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86+%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84%DB%8C

http://www.tasnimnews.com/Home/Single/605559

متن کامل جلسه سی و هشتم

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، بسم الله الرحمن الرحیم، الحمدلله رب العالمین، و الصلوه و السلام علی سیدنا و نبینا ابی القاسم المصطفی محمد، و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین.

در شرح نامه 69 نهج البلاغه درباره این جمله بحث می کردیم که:
وَ تَمَسَّکْ بِحَبْلِ الْقُرْآنِ وَ اسْتَنْصِحْهُ،وَ اَحِلَّ حَلالَهُ، وَ حَرِّمْ حَرامَهُ. وَ صَدِّقْ بِما سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ، واعْتَبِرْبِما مَضى مِنَ الدُّنْیا لما بَقِىَ مِنْها.
راجع به «وَ صَدِّقْ بِما سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ» صحبت می کردیم و عرض شد که برخی مترجمان و مفسران این جمله را عطف به جمله قبلی می دانند و «واعْتَبِرْبِما مَضى مِنَ الدُّنْیا لما بَقِىَ مِنْها» را از آن جدا می کنند. چرا؟ جلسه قبل توضیح دادم و عرض کردم که نتیجه این نوع برداشت این می شود که امیرالمومنین می فرماید به قرآن تمسک کن و بعد به سه بخش از مهم ترین بخش های قرآن اشاره کرده اند و راه تمسک به آن ها را نیز نشان داده اند. یکی بخش موعظه هاست، دیگری آیات و احکام و سومی هم قصص قرآن.
بحث شد که اگر این احتمال درست باشد، معنای «وَ صَدِّقْ بِما سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ» این است که اولا قصص قرآن نمادین و سمبلیک و غیرواقعی نیست و آنچه در قرآن شریف آمده است، بظاهره حجت است و خلاف این مطلب بازگشت به جاهلیت است که آن را اساطیر الاولین می دانستند.
اما در احتمال دوم جمله «وَ صَدِّقْ بِما سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ» از قبلی ها جداست و به بعد از آن یعنی «واعْتَبِرْبِما مَضى مِنَ الدُّنْیا لما بَقِىَ مِنْها» مربوط است. جلسه پیش اشاره کردم که به دلایلی که عرض می کنم، این احتمال دوم اگر متعیَن نباشد، راجح است. چون در این صورت در بردارنده یک نقطه بسیار بسیار مهم تربیتی و آموزشی برای انسان در سطحی بسیار بالاتر از احتمال اول است.
در احتمال دوم، معنای «وَ صَدِّقْ بِما سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ» این نیست که آنچه قرآن از پیشینیان تو گفته را تصدیق کن. بلکه منظور این است که حقایق تاریخی که پیش از تو اتفاق افتاده را تصدیق و باور کن و این حاوی نکته بسیار بسیار ظریف است که باید از امیرالمومنین یاد بگیریم و این نصیحتی جداگانه و مستقل از قبلِ آن است.
اول توضیحی برای اهل دقت بدهم که چرا این احتمال دوم را متعَیَن می دانم(گرچه ندیده ام که کسی متعرض آن شود).
اولا این جمله از نظر ادبیات ادب هیچ ضمیر ظاهری که آن را به جمله قبلی متصل کرده باشد ندارد. در همه جملات قبلی ضمیر آشکار موجود بود: «وَ تَمَسَّکْ بِحَبْلِ الْقُرْآنِ وَ اسْتَنْصِحْهُ،وَ اَحِلَّ حَلالَهُ، وَ حَرِّمْ حَرامَهُ» و ما نمی توانستیم با توجه به ضمایر غیر از قرآن معنای دیگری بکنیم.
اما در این جمله هیچ ضمیری وجود ندارد: «وَ صَدِّقْ بِما سَلَفَ مِنَ الْحَقّ».
ثانیا «سَلَفَ» فعل لازم است نه متعدی. سلف به معنای گذشتن است نه گذراندن. « بِما سَلَفَ مِنَ الْحَقّ» مفعول ندارد. یعنی«ما سلف» حق است. نقش فاعلی دارد.
ثالثا در جاهای دیگر نهج البلاغه هم سیاق این است که تاریخ را حق دانسته اند و بعد فرموده اند که عبرت بگیرید. منطق هم همین را می گوید که وقتی حضرت می خواهند بفرمایند از دنیا عبرت بگیرید، منطقا قبلش باید به تاریخ مراجعه کرد.
خوب؛ نکته ای که بنا بر این احتمال انسان باید به طور بسیار دقیق و عمیق متوجهش باشد این است که بر اساس جهان بینی قرآن تاریخ، گتره و بی حساب نیست.
هیچ کس نباید مدار گردش زندگی را بر اساس صدفه و اتفاق قلمداد کند. آنچه اتفاق افتاده و اتفاق خواهد افتاد بر اساس «قوانین» «عقلانی» «الهی» است؛ همان چیزی که به تعبیر قرآن به آن سنن الهی می گوییم. هیچ چیز در طول تاریخ اتفاقی نبوده. اگر داستان فرعون را می خوانیم که اینطور حرف زد و اینطور زندگی کرد و اینطور از دنیا رفت، کسی نباید خیال کند که اتفاقی بوده است. هر کس دیگر هم اگر جای فرعون باشد و اینطور عمل کند، عاقبتش مثل اوست. کسی نباید بپندارد که یوسف یک استثنا بود. نه؛ هرکس مانند یوسف پاکدامنی و استقامت داشته باشد هم خدا با او مثل یوسف رفتار می کند. نمرود و ابراهیم و موسی و … هم به همین ترتیب.
یکی از خیانت های بزرگ به نسل جوان همین است که تاریخ را بی ضابطه و فاقد نظم و معیار معرفی کنند. مبنای پوچ گرایی همینجاست. به گونه ای تاریخ می گویند و می نویسند که انسان نتواند از تاریخ برای زندگی خودش درس بگیرد. کی می توانیم درس بگیریم؟ وقتی که تاریخ قانونمند و ضابطه مند باشد. رابطه علی و معلولی در آن برقرار باشد؛ وگرنه اگر تصادفی باشد که درسی در آن نهفته نیست.
در آیه 43سوره فاطر قرآن به توطئه های زیادی که دشمنان پیامبر علیه ایشان پیش بینی می کردند اشاره می کند و می گوید به گذشتگانتان بنگرید و ببینید کسانی که علیه پیامبرانشان توطئه چینی کردند چه سرنوشتی داشتند؟ اگر خوب نگاه کنید، می بینید که « ولا یحیق المکر السیء إلا بأهله» دسیسه چینی و توطئه گری دامن کسی جز توطئه کننده را نمی گیرد. به نتیجه نمی رسند. بعد از این جمله بلافاصله می گوید به تاریخ نگاه کن! هرکس با پیامبران در افتاد دودش در چشم خودش رفت! با تعجب می پرسد که: « فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ سُنَّتَ الْأَوَّلینَ»؟ انتظار دارید با قاعده و قانونی غیر از قبلی ها با شما برخورد شود؟ نه! این استفهام انکاری است. با عدالت و حکمت خدا نمی سازد که اگر کسی مثل فرعون رفتار کرد، خدا با او مثل فرعون رفتار نکند. خدا عادل است. بر اساس ضابطه با فرعون و موسی آن طور رفتار می کند. خود قرآن جواب می دهد که هر رفتاری با قبلی ها کردیم با شما هم می کنیم. لذا انسان می تواند آینده خودش را در آیینه گذشته ببیند. در طول تاریخ بگردد و ببیند شبیه چه کسیست؟ سرانجام او در انتظار توست. مثل نمرودی؟ مثل موسایی؟ عبرت گرفتن یعنی این. قرآن می فرماید: « فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدیلاً وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْویلاً». «لَن» برای نفی ابد است. یعنی ابدا ممکن نیست که قانون الهی حاکم بر تاریخ تغییر کند. ممکن نیست تا ابد در قانون آفریتش تحول پیدا شود. نه تبدیل و نه تحول! تبدیل یعنی این قانون را برداری و قانون دیگری بگذاری. تحول یعنی همین قانون موجود را تغییر دهی و تعدیل کنی. قرآن می گوید به گذشتگان نگاه کنید. بدون هر تبدیل و تحولی با شما هم همانطور رفتار می شود.
انسان می تواند آینده خود را در چهره گذشتگان ببیند. این یعنی عبرت گرفتن.
در همین سوره فاطر بعد از این مقدمات می فرماید: « أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کَانُوا أَکْثَرَ مِنْهُمْ وَأَشَدَّ قُوَّةً وَآَثَارًا فِی الْأَرْضِ فَمَا أَغْنَى عَنْهُمْ مَا کَانُوا یَکْسِبُونَ».
اگر انسان به حاکمیت قانون و ضابطه و سنت در تاریخ اعتقاد نداشته باشد، خیلی آثار ویرانگری در زندگی فردی و اجتماعیش پیدا می شود.
اولا از نظر اعتقادی با ایمان به حکمت خدا منافات دارد. نستجیر بالله، انکار حکمت و عدالت الهیست.
ثانیا بی ضابطه دانستنم تاریخ به انسان جرات گردنکشی و گناه می دهد. می گوید با فرعون اینگونه رفتار شد. با من که چنین نمی کنند. قانون که ندارد.
از طرفی انگیزه عمل صالح از انسان گرفته می شود و می گوید شاید این همه زحمات ما بی ثمر بماند.
برای همین است که قرآن چند چیز را مرتب و مکرر یادآوری می کند:
یک. بر زندگی گذشتگان و آیندگان قانون حاکم است. هیچ چیز بی دلیل نیست. در روایت دارد که اگر در مسیر راه رفتن پایت به سنگ خورد، دلیلی دارد. تب می کنی دلیل دارد. ناراحت می شوی دلیل دارد. خوشحال می شوی دلیل دارد.
دو. این قوانین در متن آفرینش است و تغییر نمی کند.
سه. طبق این قوانین ثابت، آن که در تاریخ می ماند، با وجود سروصداهای باطل و رفت و آمدهای باطل، «حق» است. «حق» ماندنی است.
«فأما الزبد فیذهب جفاء وأما ماینفع الناس فیمکث فی الأرض» باطل مثل کف روی آب است و از بین می رود. آن که حق است و به نفع مردم است می ماند؛ «کذلک یضرب الله الامثال».
چقدر قرآن تاکید می کند که به رفت و آمد و هارت و پورت باطل نگاه نکنید. از بین رفتنی اند: «ان الباطل کان زهوقا».
«باطل» چون «باطن» ندارد، «نمی تواند» بماند. مثل حباب است.
حضرت می فرمایند: «وَ صَدِّقْ بِما سَلَفَ مِنَ الْحَقِّ». یعنی به تاریخ ایمان بیاور. تصدیق کن. این ماسلف چیست؟ حق است! مبادا خیال کنی تاریخ بی دلیل و بی حساب و تصادفی بوده است. لذا بلافاصله می فرمایند: «واعْتَبِرْبِما مَضى مِنَ الدُّنْیا لما بَقِىَ مِنْها» اگر آن چه گذشته را بخوانی و از آن عبرت بگیری، به آینده می توانی عبور کنی. « فَإِنَّ بَعْضَهَا یُشْبِهُ بَعْضاً وَ آخِرَهَا لاَحِقٌ بِأَوَّلِهَا وَ کُلُّهَا» قطعه های تاریخ مثل همند. آینده تاریخ مثل گذشته آن است. تاریخ تکرار می شود. حالا کی می شود عبرت گرفت؟ وقتی که انسان اعتقاد داشته باشد و تصدیق کند که حساب و کتابی هست. برای همین است که موارد متعددی در نهج البلاغه با همین سبک و سیاق دیده می شود. مثلا در خطبه 103: « رحم الله امر تفکر فاعتبر، واعتبر فأبصر» خدا رحمت کند کسی را که فکر می کند و عبرت می گیرد، و عبرت می گیرد و چشمش باز می شود. ما خیال می کنیم چشم آنها فرق می کند. یک بار از حاج آقا مجتبی تهرانی رضوان الله تعالی سوال کردم حاج آقا شما آن موقع ها چی می دیدید؟ فرمود: «چشمت را باز کن. می بینی». ما چشمانمان را باز نکرده ایم.
در ادامه می فرماید:«کَأَنَّ مَا هُوَ کَائِنٌ مِنَ الدٌّنْیَا عَنْ قَلِیلٍ لَمْ یَکُنْ، وَکَأَنَّ مَا هُوَ کَائِنٌ مِنَ الاَخِرَةِ عَمَّا قَلَیلٍ لَمْ یَزَلْ وَکُلُّ مَعْدُودٍ مُنْقَضٍ، وَکُلُّ مُتَوَقَّعٍ آتٍ، وَکُلُّ آتٍ». گذشته آیینه آینده است. آنچه از دنیا هست، با همه سر و صدایش به زودی می گذرد؛ و آینده که انتظارش را داری با همان قوانین گذشته در حال آمدن است و …. . درجاهای دیگر هم مشابه این هست. مثلا در نامه 31:
« اِعْرِضْ عَلَیْهِ أَخْبَارَ اَلْمَاضِینَ وَ ذَکِّرْهُ بِمَا أَصَابَ مَنْ کَانَ قَبْلَکَ مِنَ اَلْأَوَّلِینَ وَ سِرْ فِی دِیَارِهِمْ وَ آثَارِهِمْ فَانْظُرْ فِیمَا فَعَلُوا وَ عَمَّا اِنْتَقَلُوا وَ أَیْنَ حَلُّوا وَ نَزَلُوا» یکی از کارهایی که ما باید بکنیم این است که اخبار گذشته را به «دل»مان عرضه کنیم. با دل باید حرف بزنیم. گرفتی؟ دیدی؟ باید به دل عرضه کرد. آن بلایی که سر گذشتگان آمده بود را به دلت یادآوری کن (فراموشکار است). بگو دیدی چه آدم های خوبی زمین خوردند؟ دیدی چه آدم های بدی خوب شدند؛ بحول الله و قوته؟ برو در سرزمین های آنها و آثار باقیمانده آنها بگرد و ببین از کجا منتقل شدند و سرنوشتشان چه شد و از کجا آمدند و به کجا رسیدند؟ « فَإِنَّکَ تَجِدُهُمْ قَدِ اِنْتَقَلُوا عَنِ اَلْأَحِبَّةِ وَ حَلُّوا دِیَارَ اَلْغُرْبَةِ وَ کَأَنَّکَ عَنْ قَلِیلٍ قَدْ صِرْتَ کَأَحَدِهِمْ فَأَصْلِحْ مَثْوَاکَ وَ لاَ تَبِعْ آخِرَتَکَ بِدُنْیَاکَ » اگر دقت کنی می بینی فقیر و غنی، همه و همه، رفتند و عزیزانشان را گذاشتند و در جای تنگ و تاریک و غریبانه جای گرفتند و تو هم به زودی از آنها خواهی بود. پس به فکر آخرتت باش… .
در جای دیگر می فرمایند اگر قرار بود پول و ثروت کسی را نجات دهد؛ او سلیمان بود. از سلیمان بالاتر نداریم که با حیوانی ضعیف… .
« وَ دَعِ اَلْقَوْلَ فِیمَا لاَ تَعْرِفُ وَ اَلْخِطَابَ فِیمَا لَمْ تُکَلَّفْ » وقتت را برای کارهایی که وظیفه ات نیست و حرف هایی که از تو نخواسته اند تلف نکن.
جلوتر می فرمایند: « إِنِّی وَ إِنْ لَمْ أَکُنْ عُمِّرْتُ عُمُرَ مَنْ کَانَ قَبْلِی فَقَدْ نَظَرْتُ فِی أَعْمَالِهِمْ وَ فَکَّرْتُ فِی أَخْبَارِهِمْ وَ سِرْتُ فِی آثَارِهِمْ حَتَّى عُدْتُ کَأَحَدِهِمْ بَلْ کَأَنِّی بِمَا اِنْتَهَى إِلَیَّ مِنْ أُمُورِهِمْ قَدْ عُمِّرْتُ مَعَ أَوَّلِهِمْ إِلَى آخِرِهِمْ » من تاریخ خوانده ام و به احوال گذشتگان فکر کرده ام و … (همه توصیه هایی که فرموده اند را خودشان قبلا عمل کرده اند. تاریخ خوانده اند. فکر کرده اند…). آنقدر تاریخ خوانده ام که گویی انسانی هستم که عمرم به اندازه همه بشریت است.
مشابه این در خطبه های 81 و 109 و 159 و 180 و …. هم هست.
این آن احتمال دوم بود.
خدایا! به حق محمد و آل محمد به ما توفیق عبرت گرفتن از تاریخ قرار بده.

http://hawzahnews.com/detail/News/34193