اما بسنده کردن به آن مانند این است که از دریایی به قطره‌ای اکتفا کنیم. اهل سنت در حدیثی از پیامبر خدا(ص) نقل  کرده‌اند که فرمودند خوشبختی مستمر بشریت فقط با حسین بن علی(ع) قابل دستیابی است. اما آیا خوشبخت شدن همه بشریت در همه زمان‌ها با حسین(ع) به همین اندازه است که صرفاً از وجه عاطفی حادثه کربلا سخن بگوییم؟ گرچه این بُعد با برکت است اما نباید از جنبه‌های دیگر این حادثه غفلت کرد.

یکی از آن جنبه‌ها که به اقتضای رشته تحصیلی‌ام به آن اشاره می‌کنم این است که در کربلا، یک مکتب تربیتی و حقوقی نیز وجود دارد که متأسفانه می‌توان ادعا کرد اصلا مورد توجه واقع نشده است. کاری که امام حسین(ع) کرد از نگاه تربیتی منجر به پرورش انسان‌های بزرگی شد. از سوی دیگر نگاهی که اباعبدالله الحسین(ع) به انسان و حقوق انسان داشت و نگاه سخیفی که در جبهه مقابل وجود داشت نکته مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. از میان همه حقوقی که در مکتب عاشورا می‌تواند مورد توجه قرار گیرد جذاب‌ترین بخش، حقی است که حسین بن علی(ع) برای تک‌تک افراد، چه در جبهه خودی و چه در جبهه دشمن برای انتخاب آگاهانه و دخالت در تعیین سرنوشت قائل بود.

این حق اگر نگوییم اساسی‌ترین حق بشر است حداقل از اساسی‌ترین حقوق بشر است و با استمداد از مبانی دینی می‌توانیم ثابت کنیم اساسی‌ترین حق بشر، حق آگاهی و انتخاب آگاهانه و ارادی است. کمالات بشر اگر ارادی نباشد فضیلتی محسوب نمی‌شود. این همان امانتی است که خداوند می‌فرماید به آسمان و کوه‌ها دادیم و توان پذیرش آن را نداشتند و فقط انسان توانست این امانت را بپذیرد. آن امانت، قدرت انتخاب بود و خدا فقط به انسان این قدرت و شرافت را داده که بسنجد و انتخاب کند و در انتخاب هم مجبور نیست. البته این آزادی توأم با مسئولیت است. اساساً اینکه بشر مسجود فرشتگان شد به خاطر حقی بود که خداوند برای انسان قرار داد.

در حدیثی از پیامبر اسلام(ص) راز برتری انسان، این بیان شده که هیچ موجودی در میان همه موجودات هستی باکرامت‌تر و عزیزتر از انسان نیست. گفتند آیا از فرشتگان هم بالاتر است که فرمودند بله به خاطر اینکه ملائکه سرشتشان اینگونه آفریده شده و انتخابی نکرده‌اند اما انسان مجبور نیست. عرفای ما بر مبنای آنچه از متون اصیل دینی فهمیده‌اند، می‌گویند انسان واقعی، باطن آدمیزاد است نه ظاهر وی و باطن آدمیزاد بر اساس انتخاب‌هایی است که صورت می‌دهد.

خداوند در قرآن به صراحت می‌‌گوید: «إِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْكُمْ ۖ وَلَا يَرْضَىٰ لِعِبَادِهِ الْكُفْرَ ۖ وَإِنْ تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ ۗ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ ۗ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ۚ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ؛ اگر همه کافر شوید خدا از طاعت همه شما البته بی‌نیاز است و کفر و شرک را بر بندگانش نمی‌پسندد و اگر طاعت و شکرش به جای آرید از شما آن پسند اوست و بدانید که در قیامت هرگز بار گناه کسی را دیگری به دوش نخواهد گرفت و پس از این (زندگانی دنیای فانی) باز گشت همه شما به سوی خداست و او شما را به هر چه می‌کرده‌اید آگاه می‌سازد، که او از اسرار دلهای خلق به خوبی آگاه است.»(زمر/ ۷) خداوند حتی برای یکی از بندگانش هم کفر را نمی‌پذیرد و دوست دارد همه انسان‌ها با ایمان باشند اما همین خدایی که نمی‌پسندد حتی یک نفر ایمان نیاورد در آیات متعدد قرآن تأکید دارد آن ایمانی ارزش دارد که آگاهانه و از روی اختیار باشد چون اگر خدا می‌خواست، کافی بود اراده کند که همه انسان‌ها با ایمان شوند.

خدای متعال در جای دیگری می‌فرماید نباید مردم را بدون اینکه خودشان بخواهند به سمت ایمان سوق دهید چون چنین چیزی به درد نمی‌خورد. خداوند فرموده که من دوست دارم کسی که سمت من می‌آید با بینات بیاید. به فرموده قرآن، کار انبیا این نبود که شما را زنان و مردان خداجو کند بلکه کارشان این بود که راه را نشان دهند و کمک کنند که خودتان خدا جو شوید.

خداوند در قرآن کریم فرموده است: «مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُؤْتِيَهُ اللَّهُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُوا عِبَادًا لِي مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَٰكِنْ كُونُوا رَبَّانِيِّينَ بِمَا كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتَابَ وَبِمَا كُنْتُمْ تَدْرُسُونَ؛ هیچ بشری را نرسد که خدا وی را به رسالت برگزیند و به او کتاب و حکمت و نبوت بخشد آن گاه به مردم گوید: مرا به جای خدا بپرستید، بلکه (پیغمبران بر حسب وظیفه خود به مردم گویند) خداشناس و خداپرست باشید چنانکه این حقیقت را از کتاب به دیگران می‌آموزید و خود نیز می‌خوانید»(آل عمران/ ۷۹) قرآن فرموده اگر کسی کتاب و حکمت و نبوت هم داشته باشد حق ندارد به مردم بگوید پشت سر من بیایید بلکه کار پیامبران این بود که به بشر بگویند بخوان و خودت تصمیم بگیر که خداجو شوی.

قرآن فرموده اگر کفار حربی در مقابل شما صف کشیدند شما حق ندارید شروع به جنگ کنید مگر اینکه از قبل حجت را بر آنها تمام کرده باشید. حتی برخی از فقها گفته‌اند اگر آن کفار حربی که به جنگ شما آمده‌اند آگاه هستند باز هم لازم است که آنها را راهنمایی کنید. بدون تردید فضیلت‌های انسان آنگاه فضیلت هستند که از روی آگاهی و انتخاب باشد وگرنه فضیلت محسوب نمی‌شود. امام حسین(ع) بسیار محطاطانه به حق انتخاب انسان‌ها ولو دشمن احترام گذاشته است. وی تمام تلاش خود را تا لحظه آخر انجام داد تا هم اصحاب خودش آگاهانه مانده باشند و هم اینکه اگر دشمن با وی می‌جنگد آگاهانه بجنگد.

زیارت اربعین یکی از متقن‌ترین زیارت‌ها است که در آنجا امام صادق(ع) در پیشگاه الهی گواهی می‌‌دهد که هرچه خوبی بود به امام حسین(ع) دادی و این حسین(ع) که این اوصاف را دارد در آگاه‌بخشی مردم سنگ تمام گذاشت به گونه‌ای که هیچ عذر و بهانه‌ای برای کسی باقی نماند و یک نفر از لشکر دشمن در قیامت نمی‌تواند بگوید که ما آگاهانه انتخاب نکردیم و هرکسی هم که حسین را همراهی نکرد نمی‌تواند بگوید من آگاهی نداشتم. بنابراین آگاهی‌بخشی، هنر امام حسین(ع) است.

ارزش شهدای کربلا هم در این است که می‌دانستند اگر به جنگ می‌روند، احدی از آنها زنده نمی‌ماند. لذا امام حسین(ع) خون داد تا انسان جاهل نماند بنابراین حسینی کسی است که آگاهی را افزایش دهد و مجلس امام حسین(ع) آن مجلسی است که اگر کسی وارد آن شد سطح شعور و آگاهی او افزایش پیدا کند. امام حسین(ع) حتی در روز عاشورا به یاران گفت و آنها را تشویق کرد که هرکس که تیزی شمشیر را انتخاب کرده بماند وگرنه برود. بنابراین یاران امام حسین(ع) انتخاب آگاهانه داشتند و اینگونه بود که به چنین مقامی رسیدند.