مبانی حقوق و کرامت انسان و آثار آن در اندیشه شهید صدر

به گزارش ایکنا از خراسان‌ رضوی، محسن اسماعیلی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، شامگاه، ۲۸ فروردین‌ماه در نشستی مجازی با موضوع «کرامت و حقوق انسان در اندیشه شهید صدر(ره)»، اظهار کرد: شهید صدر دارای ویژگی‌های خاصی است که باید این ویژگی‌ها را کم‌نظیر دانست. کسی که خود می‌گوید از زمانی‌ که به سن تکلیف رسیده از هیچ‌ کسی تقلید نکرده و همواره تمام عمر ایشان در مبارزه، هیجان و مشکلات عجیب مالی سپری شده است.

وی بیان کرد: با توجه به آثار متعددی که از ایشان در دست است، این آثار عالم‌گیر شده و نام او را برای همیشه ماندگار کرده است. اینکه انسان به این اندازه عمر کند و آثار ماندگار و تحول‌آفرین عرضه کند این شخصیت را به یک فرد بسیار بی‌نظیر تبدیل کرده است. با توجه به خاص بودن کتاب‌های آن شهید بزرگوار باید تا جایی که می‌توانیم از آثار ایشان استفاده کنیم و خود را محروم نکنیم و تا می‌توانیم با آثار ایشان انس بگیریم.

اندیشه شهید صدر مبتنی بر اصطلاح قرآنی

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: اندیشه شهید صدر درباره انسان مبتنی بر یک اصطلاح قرآنی است و آن خلافت انسان است. همان‌گونه که می‌دانیم در آیات متعددی در قرآن به موضوع خلافت اشاره شده که مهم‌ترین آن، آیه ۳۰ سوره بقره و همچنین یونس است.

اسماعیلی اظهار کرد: در آیه ۳۰ سوره مبارکه بقره که مبنایی‌ترین آیه در این زمینه است از گفت‌وگوی پروردگار متعال با فرشتگان به هنگام خلقت بشر سخن به میان آمده که در همان ابتدا که خداوند می‌خواهد انسان را معرفی کند می‌فرماید: «إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ ۖ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ؛ به یاد آر وقتی که پروردگارت فرشتگان را فرمود که من در زمین خلیفه‌ای خواهم گماشت، گفتند: آیا کسانی در زمین خواهی گماشت که در آن فساد کنند و خون‌ها بریزند و حال آنکه ما خود تو را تسبیح و تقدیس می‌کنیم؟! خداوند فرمود: من چیزی از اسرار خلقت بشر می‌دانم که شما نمی‌دانید». این جواب یعنی صبر کنید و خواهید دید که انسان موجود شریفی است و شایستگی این را دارد که خلیفه من روی زمین باشد و سپس به فرشتگان دستور می‌دهد که به آدم سجده کنند که همه به جز ابلیس انجام دادند.

عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: شهید صدر تمام مهندسی خود را درباره انسان در این آیه مبتنی می‌کند. از جمله کرامت و حقوق انسان را بر خلافت استوار می‌کند. در حقیقت سخن ایشان این است که اولاً خلافتی که خداوند در این آیات به انسان نسبت داده است، در همه امور به انسان اطلاق دارد. در حقیقت خداوند در هر چیزی که اختیار و اراده دارد، این اختیار و اراده می‌تواند به انسان داده شود و به عبارتی باید گفت که خداوند انسان را در همه حوزه‌ها جانشین خود کرده است.

خلافت انسان بر زمین

وی یکی از ابعاد خلافت انسان بر روی زمین را حکومت‌داری دانست و افزود: از این‌ رو است که گفته می‌شود حکمرانی ریشه در خلافت الهی دارد و اگر انسان بر سرنوشت خود حاکم است، این بزرگ‌ترین کرامت انسان است که او را بر سرنوشت خود حاکم کرده و این کرامت بزرگ به دلیل خلافتی است که به آن اشاره شد و به همین دلیل است که هم در مبنا، شیوه و هم در نحوه تعامل با شهروندان که در ادبیات دینی رعیت دانسته می‌شوند اثرگذار است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به اصل ۵۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بیان کرد: در این اصل آمده است که حاکمیت بر جهان و انسان به‌طور مطلق برای خداست، اما همان خدایی که حاکمیت مطلق بر جهان و انسان دست اوست و انسان را بر سرنوشت خود حاکم قرار داده است.

اسماعیلی اظهار کرد: اگر خداوند بنا بود که خود بر روی زمین قرار گیرد و اداره جوامع را در دست داشته باشد، چه می‌کرد؟ هر کاری که خداوند روی زمین انجام می‌داد انسانی که حکمرانی را از جانب خداوند برعهده گرفته مسئول است که همان اقدامات را انجام دهد.

اندیشه شهید صدر درباره خلافت انسان

وی تأکید کرد: شهید صدر با تحلیل مفهوم خلافت به این نتیجه می‌رسد یک حکمران که از جانب خداوند انتخاب شده از چهار بعد وظیفه دارد که اقداماتی را انجام دهد. از این‌رو اولین بعد از ابعاد خلافت الهی را استعمار و آبادانی زمین مطرح می‌کند. با توجه به این بعد باید گفت که در حقیقت حکام وظیفه دارند توسعه، آبادانی و عمران را برای مردم به ارمغان بیاورند.

عضو مجلس خبرگان رهبری بیان کرد: همچنین شهید صدر، بُعد دوم از ابعاد چهارگانه خود را نیز نتیجه این حکومت، حکومت انسان بر خود است. بُعد سوم نیز از تعبیر حاکمیت ملی استفاده می‌کند و می‌گوید که خلافت الهی مستلزم حاکمیت ملی است. در حقیقت این حاکمیت ملی بدین معناست که انسان نه تنها بر سرنوشت خود مسلط و صاحب اختیار است بلکه بر سرنوشت اجتماعی خود نیز مسلط است.

اسماعیلی با اشاره به چهارمین بُعد از ابعاد چهارگانه خلافت شهید صدر بیان کرد: شهید صدر بُعد چهارم را تنظیم روابط اجتماعی می‌داند، همان موضوعی که افرادی که در رشته حقوق تحصیل کرده‌اند با آن آشنا هستند و آن این است که فلسفه علم حقوق تنظیم روابط اجتماعی است یا همان‌گونه جامعه شناس معروف آمریکایی گفته است «ما حقوقدانان می‌آییم که روابط اجتماعی را به گونه‌ای مهندسی  کنیم که هر کسی از اختیارات و آزادی‌های خود بهره‌مند شود و به حقوق و آزادی‌های دیگران لطمه‌ای وارد کند».

وی اظهار کرد: در اینجا که بحث روابط اجتماعی مطرح می‌شود شهید صدر، در کتاب‌های مختلف خود از جمله «الاسلام یقودالحیاة» سخنان عجیبی را به میان می‌آورد و در نهایت هم به این نتیجه می‌رسد که انسان ربی غیر از خداوند ندارد، اربابی برای انسان نیست و هیچ‌کس حق حکمرانی برای انسان را ندارد مگر با اذن الهی و این اذن الهی از طریق رضایت مردم در زمان غیبت و تعیین آن در زمان ظهور صورت می‌گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در پایان تأکید کرد: این ابعاد چهارگانه در اندیشه شهید صدر که ناشی از خلافت انسان بر زمین است، پایه کرامت و همه حقوق انسان‌هاست. همچنین با توجه به اینکه این خلافت به نمایندگی از خدای متعال است همراه با مسئولیت هم می‌شود و از این‌رو است که در قرآن از پذیرش حکمرانی به عنوان امانت یاد شده و لذا مفهوم خلافت و حکمرانی یک ملازمه تنگاتنگی با مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی دارد.

انتهای پیام

https://khorasan.iqna.ir/fa/news/4050415/%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%AA-%D9%88-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF-%D8%B5%D8%AF%D8%B1