دومین جلسه از سلسله جلسات هفتگی شرح و تفسیر نامه 69 نهج البلاغه، روز چهارشنبه 28آبان ماه 1393 برگزارشد.
در ادامه خلاصه متن این درس منتشر می گردد

قرآن رمز نجات انسان از مشکلات است

عضو شورای نگهبان با اشاره به ویژگی های قرآن کریم گفت: اگر شخصی به قرآن تمسک جوید، این کتاب الهی او را از گناه و اشتباه مصون می دارد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دکتر محسن اسماعیلی استاد دانشگاه و عضو شورای نگهبان در جلسه تفسیر نهج البلاغه که عصر روز گذشته در مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی برگزار شد با بیان اینکه تمسک به قرآن اولین توصیه امیرالمومنین(ع) است ابراز داشت: امام علی(ع) چنگ زدن به قرآن را توصیه کرده و قرآن را به ریسمانی تشبیه کرده اند و این پیشنهاد نشان از این می دهد که تمامی انسان ها در زندگی با خطرات و دشواری های مختلفی روبرو می گردد و راه حل آن چنگ زدن به ریسمان الهی یعنی قرآن است.
وی با بیان اینکه تنها راه نجات انسان قرآن است، تصریح کرد: انسانها برای رسیدن به سعادت و قرب الی الله می بایست راه طولانی را طی کند، همه چاره ای جز پیمودن این راه را ندارند و نیز این مسیر بسیار لغزنده و باید بدانیم یک دشمن قسم خورده نیز در این مسیر وجود دارد، به همین جهت است که امام علی (ع) همه مسافران آخرت را به تجهیز کردن خود برای طی نمودن این مسیر دشوار توصیه می کردند و این مسیر را به جاده هایی با گردنه های خطرناک تشبیه کرده و راه حل را قرآن می دانستند.
این استاد حوزه با اشاره به سخنان امام علی(ع) درباره دشواری مرگ و مشکلات پاسخگویی به سوالات پس از مرگ ابراز داشت: اگر انسان در زندگی مرتکب خطا شود نتیجه اش عذابی ابدی خواهد بود و تنها قرآن خواهد بود که انسان را از خطا باز می دارد و آن ریسمانی که هرگز قطع نخواهد شد کتاب الهی است.
وی با اشاره به ویژگی های قرآن گفت: اگر شخصی به قرآن متمسک شود این کتاب الهی او را از گناه و اشتباه مصون می دارد، اگر بخواهیم مرتکب گناه نشویم باید به قرآن نزدیک شویم.
اسماعیلی با اشاره به سخنانی که بین حارث ابن همدانی و امام علی(ع) در کتاب نهج البلاغه آمده است گفت: شخصیتی که امیرمومنان(ع)در حال مکاتبه با او می باشد برجسته و عالم است و از اینجا اهمیت این سخنان مشخص می گردد، بسیاری از بزرگانی که این کتاب شریف را شرح داده اند معتقدند که این نامه بسیار مهم است، در ابتدای این نامه امام علی(ع) حارث را به چنگ زدن در ریسمان الهی یعنی قرآن توصیه می کند.
عضو شورای نگهبان با اشاره به سخن میرزا حبیب الله خویی در رابطه با نامه امام علی(ع) به حارث بن همدانی تاکید کرد: در شرح منهاج البراعه اثر حبیب الله خویی گفته شده که در این نامه هر آن چیزی که یک مسلمان معتقد برای برقراری ارتباط با خدا و و مردم نیاز دارد گنجانده شده است.811/پ202/ب
انتهای خبر / Rasa News :: خبرگزاری رسا /کد مطلب: 231730 | تاریخ: ۱۳۹۳/۸/۲۹ | ساعت: ۹ : ۵۹
لینک مطلب: http://rasanews.ir/ NSite/FullStory/?Id=231730

متن درس دوم:
بحث راجع به نامه 69 امیرالمومنین بود که مخاطب مستقیم آن شخصیست به نام حارث ابن عبدالله کعب یا همان حارث همدانی که گرچه در رده افرادی مثل مقداد نیست، ولی از اصحاب نزدیک حضرت بوده و مورد عنایت ویژه امیرالمومنین بوده و به آقا محبت و عشق راسخی داشته و امام هم به او عنایت های ویژه ای داشته اند؛ هم در محبت کردن و هم در رفت‌ و آمدها.
چندین روایت هست که نشان می دهد این شخص به قدری مورد علاقه امام بوده که امام بعضی وقت ها به خانه او رفت و آمد می کرده.از شنیدنش هم انسان مبتهج می شود و لذت می برد که علی علیه السلام به خانه کسی تشریف ببرند و از غذای او تناول بفرمایند. از جمله این روایت این است که:
إن الحارث الأعور أتى أمیر المؤمنین علیه السلام
(حارث اعور همین حارث همدانیست. چون یک چشمش نابینا بود به او اعور می گفتند. او آمد نزد امیرالمومنین و گفت)
فقال: یا أمیر المؤمنین ! جعلنی الله فداک، أحب أن تکرمنی بأن تأکل عندی
(دوست دارم به من افتخار دهید و غذایی را مهمان من باشید)،
فقال له علی أمیر المؤمنین علیه السلام: على أن لا تتکلف شیئا
(حضرت بلافاصله پذیرفتند ولی با یک شرط: خودتان را به زحمت نیندازید. این هم یکی از مشکلات فرهنگی جامعه ماست که با مهمانی های ما با اخلاق علوی سازگاز نیست و به مانور تجمل و مسابقه ریخت و پاش تبدیل شده و ما شیعیان را از مهمانی رفتن و مهمانی دادن که از مستحبات اکید است باز داشته است. حضرت فرمودند که من می آیم ولی به این شرط که خودت را به زحمت نیندازی. در روایت دیگری دیدم که حضرت فرمودند خودتان را به زحمت نیندازید ولی از آنچه در خانه دارید دریغ نکنید).
ودخل فأتاه الحارث بکسر
(امام داخل شدند و حارث چند قطعه نان گذاشت جلوی امام و امام مشغول خوردن نان خالی شدند)،
فجعل أمیر المؤمنین علیه السلام یأکل، فقال له الحارث: أن معی دراهم
(حارث گفت من پول هم دارم و آستینش را باز کرد و به حضرت نشان داد و گفت اگر اجازه دهید بروم و چیزی بخرم تا شما نان خالی نخورید)
وأظهرها فإذا هی فی کمه، فقال: إن أذنت لی اشتریت لک ؟ فقال أمیر المؤمنین علیه السلام : هذه مما فی بیتک
(حضرت فرمودند که: خوب این پولها هم که مال خانه است. من گفتم از آنچه در خانه دارید دریغ نکنید و کم نگذارید. یعنی برو بخر و بیاور)
این نوع رابطه نشانگر این است که حارث مورد علاقه حضرت بوده است و حتی در روایت قابل تامل از اصبغ بن نباته که از خصیصین بوده و خیلی دارای فضیلت است داریم:
عن الأصبغ بن نباتة قال دخل الحارث الهمدانی على أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب ع فی نفر من الشیعة و کنت فیهم فجعل الحارث یتلوذ (یتاود) فی مشیه و یخبط الأرض بمحجنة و کان مریضا
(اصبغ بن نُباته می گوید من با حارث هَمدانی وارد بر امیرمومنان شدیم با جمعی از مومنان و کنت فیهم و من هم با آنها بودم. فجعل حارث .. حارث در راه رفتنش جوری راه می رفت که گویی تلوتلو می خورد! بی رمق، عصایش را بر زمین می زد و کان مریضا حال خوشی نداشت)
فدخل فأقبل علیه أمیر المؤمنین ع و کانت له منزلة منه
(حضرت رو به او کرد و حارث در چشم امیرالمومنین منزلت ویژه ای داشت)
فقال کیف نجدک یا حارث
(حالت چطور است؟)
فقال نال منی الدهر یا أمیر المؤمنین
(می بینی که وضع ما بیماری و … است)
و زادنی غلیلا اختصام أصحابک ببابک
(اما بدتر از این وضع شیعیان شما و درگیری آن ها با هم است)
قال و فیم خصومتهم قال فی شأنک و الثلاثة من قبلک
(حضرت فرمود سر چه چیزی با هم اختلاف دارند؟ گفت: راجع به شما و آن سه نفر قبلی. اختلافشان سیاسی است)
فمن مفرط غال و مقتصد وال و من متردد مرتاب
(هر کسی یک گروه است. عده ای طرفدار مبالغه کننده و عده ای هم میانه و عده ای هم نمی دانند طرف چه کسی را بگیرند)
لا یدری أ یقدم أم یحجم قال ع فحسبک یا أخا همدان
(حضرت فرمودند همین غصه و اهتمام تو برای عظمتت کافیست؛ ای برادر من از قبیله همدان!)
ألا إن خیر شیعتی النمط الأوسط إلیهم
(گروه متعادل مورد علاقه من هستند) …. حدیث طولانی است. در ادامه حضرت به حارث می فرمایند که:
و ابشرک یا حارث لتعرفنی عند الممات و عند الصراط و عند الحوض و عند المقاسمه
(به تو بشارت می دهم که تو من را سر حوض کوثر و پل صراط و موقع مقاسمه من را می شناسی)
قال : وما المقاسمة ؟ قال : مقاسمة النار اقسمها صحاحا، أقول : هذا ولیی ، وهذا عدوی ، ثم أخذ أمیر المؤمنین علیه السلام بید الحارث وقال : یا حارث أخذت بیدک کما أخذ بیدی رسول الله صلى الله علیه وآله
(پرسید که مقاسمه چیست؟ امام فرمودند: آن جا که می خواهند بهشت و جهنم را تقسیم کنند؛ من آنجا درست تقسیم می کنم. می گویم فلانی دوست من است، رهایش کنید. فلانی دشمن من است، ببیردش جهنم )
ثم أخذ أمیر المؤمنین بید الحارث فقال یا حارث أخذت بیدک کما أخذ رسول الله ص بیدی فقال لی و اشتکیت إلیه ص حسدة قریش و المنافقین
(سپس حضرت دستش را گرفتند و گفتند دستت را همان طور گرفتم که پیامبر دستم را گرفت و و من به ایشان از حسد قریش شکایت می کردم و ایشان فرمودند غصه نخور! روز قیامت من ریسمان الهی را می گیرم و به عرش متصل می شوم و تو و دوستانت به من متصل می شوید)
إنه إذا کان یوم القیامة أخذت بحبل الله أو بحجزته یعنی عصمة من ذی العرش و أخذت أنت یا علی بحجزتی و أخذت ذریتک بحجزتک و أخذت شیعتکم بحجزتکم فما ذا یصنع الله عز و جل بنبیه و ما ذا یصنع نبیه بوصیه خذها إلیک یا حارث قصیرة من طویلة أنت مع من أحببت و لک ما اکتسبت قالها ثلاثا فقال الحارث و قام یجر رداءه جذلا وهو یقول: لا أبالی و ربی بعد هذا متى لقیت الموت أو لقینی (و می فرمایند همه اینها که گفتم چیزی نیست در مقابل آنچه پیامبر به من گفتند و…)
منظور این که کسی مثل اصبغ ابن نباته که خودش از بهترین شیعیان است، درباره حارث می گوید او از بهترین شیعیان است. نکته دیگری که از این روایت فهمیده می شود این است که آن وقت که حارث این ملاقات را با امیرالمومنین داشته پیرمردی بوده است و نمی توانسته راه برود و بیمار بوده و می گوید حال که موقع مرگ من رسیده دیگر غصه نمی خورم… . این دیدار نهایتا حدود سال 40 هجری بوده. ننوشته اند حارث چه زمانی به دنیا آمده ولی حارث سال 65 هجری یعنی 4 سال بعد کربلا از دنیا رفته و عده ای هم گفته اند اگر حارث کربلا نبوده به علت کهولت سن و بیماری اش بوده است. سال 40 مریض و پیر بوده، چه رسد به سال 61. خلاصه این که مخاطب نامه شخص معمولی نیست.
متن نامه نیز متن مهمی است و بسیاری از کسانی که این نامه را شرح کرده اند، اعتراف کرده اند که این با بقیه نامه ها فرق می کند. البته آن چه در نهج البلاغه هست، متن کامل نامه نیست. حتما بخش هایی از آن در نهج البلاغه نیست. خود سید رضی هم در مقدمه نهج البلاغه گفته که من همه خطبه ها و نامه ها را ذکر نمی کنم و آن خطبه های را می آورم که از نظر بلاغت به نظرم بالاتر بوده است. خودش می گوید در جوانی داشتم کتابی می نوشتم در خصوص ویژگی های امیرالمومنین و یکی از ویژگی هایی که نوشته، بلاغت بود و بعد تصمیم گرفتم جداگانه از این بعد جملات امیرالمومنین را انتخاب کنم که نتیجه اش می شود نهج البلاغه. به هر حال بخشی از این نامه در دست ما نیست. مرحوم ابن میثم بحرانی می گوید: امیرالمومنین دستوراتی به حارث همدانی دادند که محورش آموزش مکارم اخلاق و راه و رسم زندگیِ قابل تحسین است.
مرحوم میرزا حبیب الله خویی که شرح نهج البلاغه منهاج البراعه از ایشان است هم مشابه همین تعبیر را دارند: علی علیه السلام در این نامه هرچه یک مسلمان معتقد برای ارتباط با خدا و مردم لازم دارد به حارث یاد داده اند.
حال ما باد وارد متن این نامه شویم.
اولین جمله ای که سید رضی نقل کرده این است:
وَتَمَسَّکْ بِحَبْلِ الْقُرآنِ؛ بچسب به ریسمان قرآن!
اینجا دو کلمه هست که اگر به معنایش دقت نگنیم به شیرینی این جمله پی نمی بریم. یکی از آن ها تمسک است. «مِسک» یعنی مُشک همان طور که در قرآن هم آمده: ختمامُه مِسک.
اما «مَسک» سفت یعنی گرفتن چیزی و نگه داشتن و پابند بودن به آن. وقتی انسان از کوه می خواهد بیفتد یا در رودخانه ای دارد غرق می شود؛ هر چه گیر بیاورد محکم می گیرد. به این تمسک می گویند. استمساک هم همین معنی را می دهد. مستمسک یعنی آن چیزی که انسان سفت می گیرد تا جانش را نجات دهد.
واژه دوم «حبل» است. همسر ابولهب گردنبندی داشت از لیف خرما. قرآن می گوید: فی جیدها حبل من مسد. حبل یعنی ریسمان و طناب. ریسمانی از لیف خرما در گردن او بود. به کمند صیاد برای شکار و یا دام نیز حباله می گویند. اگر یادتان باشد در خطبه 87 هم در بحث عالم نماها داشتیم: «… ونصب للناس اشراکا من حبائل غرور و قول زور…» عالم نماها و راهنمایان دروغین برای مردم دام ها و کمندهایی از فریب و دروغ می گسترند.

امام به حارث می فرمایند: سفت به قرآن بچسب. معلوم می شود ما در طول زندگی با خطرهای بزرگی مواجه هستیم که برای دوری از هلاکت باید سفت به چیزی بچسبیم وگرنه هلاک می شویم. انسان در مسیر حرکت به قله فضایل باید طنابی داشته باشد تا اگر لغزید تا ته دره نرود. از این جمله معلو م می شود همه انسان ها در طول عمرشان برای همیشه با لغزشگاه هایی مواجه اند که چاره ای جز تمسک به قرآن ندارند. آن خطر چیست؟ پاسخ در نهج البلاغه آمده است. اگر ما چهار نکته را در نظر بگیریم، معلوم می شود که چاره ای جز تمسک به قرآن نداریم.
اولا ما راه بسیار طولانی داریم تا آدم شدن (البته امام که می فرمود محال است). تا قرب الهی و بهشتی شدن راه دشواری داریم. علی علیه السلام می فرماید برای جان های شما حداقل قیمتی هست و آن بهشت است. به کمتر از آن نفروشید.
ثانیا چاره ای جز رفتن این راه نداریم. یا به قله می رسیم و یا به ته دره سقوط می کنیم: یا بهشت یا ته جهنم. حالت میانه ای نیست.
ثالثا این که راه بسیار لغزنده است و
رابعا این که دشمن قسم خورده ای داریم که یک لحظه از هل دادن و لغزاندن ما غافل نیست و عامل نفوذی هم در درون ما دارد که او هم به کمکش می آید. لذا علی علیه السلام جمله ای داشتند که همیشه می فرمودند. در بعضی روایات داریم که بعد از نماز عشا این را سه بار بلند تکرار می فرمودند تا همه بشنوند. در نهج البلاغه داریم که
«و من کلام له ع کان کثیرا ما ینادی به أصحابه» یعنی خیلی این جملات را با اصحاب می گفتند که (خطبه 204): تَجَهَّزُوا رَحِمَکُمُ اَللَّهُ فَقَدْ نُودِیَ فِیکُمْ بِالرَّحِیلِ (ای مسافران آخرت! اینقدر غافل نباشید! خود را تجهیز کنید!) وَ أَقِلُّوا اَلْعُرْجَةَ عَلَى اَلدُّنْیَا (ارتباطتان با دنیا را قطع کنید!) وَ اِنْقَلِبُوا بِصَالِحِ مَا بِحَضْرَتِکُمْ مِنَ اَلزَّادِ (زاد و توشه خوب بر دارید!) فَإِنَّ أَمَامَکُمْ عَقَبَةً کَئُوداً (در پیش روی شما جاده ای با گردنه های بسیار سخت و دشوار) وَ مَنَازِلَ مَخُوفَةً مَهُولَةً لاَ بُدَّ مِنَ اَلْوُرُودِ عَلَیْهَا وَ اَلْوُقُوفِ عِنْدَهَا (و سر منزلهاى خوفناک در پیش دارید و باید درآنها فرود آئید و در آنجا توقف کنید! راهی جز قبر و قیامت پیش روی شما نیست. خدا رحمت کند مرحوم استاد را که زیاد می فرمودند که: این چیزهایی که درباره قبر و قیامت می گویند خیلی ترسناک است و من هم خیلی ترسو!) وَ اِعْلَمُوا أَنَّ مَلاَحِظَ اَلْمَنِیَّةِ نَحْوَکُمْ دَانِیَةٌ وَ کَأَنَّکُمْ بِمَخَالِبِهَا وَ قَدْ نَشِبَتْ فِیکُمْ وَ قَدْ دَهَمَتْکُمْ فِیهَا مُفْظِعَاتُ اَلْأُمُورِ وَ مُعْضِلاَتُ اَلْمَحْذُورِ فَقَطِّعُوا عَلاَئِقَ اَلدُّنْیَا وَ اِسْتَظْهِرُوا بِزَادِ اَلتَّقْوَى و قد مضى شی‏ء من هذا الکلام فیما تقدم بخلاف هذه الروایة (آگاه باشید!که فاصله نگاههاى مرک به شما کوتاه ونزدیک است و گویا مرگ چنگال هایش را در جان شما فرو برده،کردارهاى بد،مشکلات‏زندگى و کژی ها و ناروائی ها،مرگ را از شما پنهان داشته‏اند،بنابراین علائق و وابستگی هاى‏دنیا را از خویش کم کنید و کمر خویش را با توشه تقوا محکم ببندید!)
این شعر را امام در آداب الصلوه نوشته اند که:
خیز شتربان که دمید آفتاب
وقت رحیل است نه هنگام خواب
تا نگری از همه وامانده ای
قافله رفته است و تو جا مانده ای
خیز و منه بار در این رهگذار
کاین ره سیل است نه جای قرار
در ره سیلاب منه بار خویش
بار منه، سخت نکن کار خویش
خیز شتربان که بشد قافله
ما و تو ماندیم در این مرحله
چاره ای از پیمودن این جاده لغزنده نداریم. چه کنیم؟ حضرت می فرمایند رمز نجات تو قرآن است.
اگر خطا کنیم هلاکت ابدی حاصل می شود. امام در کتاب چهل حدیث نوشته اند به خدا قسم اگر یک جرقه از آتش جهنم را در عالم دنیا وارد کنند همه کرات هستی خاکستر می شود.
کاش می شد اگر خدای ناکرده آدم جهنمی شد، از آن خلاصی داشته باشد؛ ولی گاه ممکن است تا خدا خداست، انسان در جهنم باشد.
در خطبه 154 مشابه این عبارت آمده است و به سختی مرگ و دشواری پاسخ گویی در قیامت اشاره می کنند و می فرمایند: عـَلَیـْکـُمْ بـِکـِتـابِ اللّهِ، فـَاِنَّهُ الْحـَبـْلُ الْمـَتینُ وَالنُّورُ الْمُبینُ، وَالشِّفاءُ النّافِعُ وَالرِّىُّ النّاقِعُ وَالْعِصْمَةُ لِلْمُتَمَسِّکِ وَالنَّجاةُ لِلْمُتَعَلِّقِ؛ … قرآن طنابی که پاره نمی شود و قطعا روشنی بخش است و دردتان را شفا می دهد و سیراب کننده است و هرکس به آن تمسک پیدا کند، قرآن نگهش می دارد؛ و اگر کسی به قرآن تمسک پیدا کند نجات می یابد.
ای حارث! تو و همه انسان ها در مسیر هولناکی قرار گرفته اید و اگر می خواهید نجات پیداکنید به ریسمانی محکم نیازمندید.
حال دو سوال مطرح است:
• تمسک به قرآن چگونه است؟
• حضرت علی علیه السلام اینجا می فرمایند: فتمسک بالقرآن. در قرآن هم آمده «واعتصموا بحبل الله». آیا این دو با هم فرق دارند؟
بعدا توضیح خواهیم داد.