یادداشت دکتر محسن اسماعیلی، در روزنامه ایران

جایگاه وفاق در منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره)

در آستانه سالروز رحلت ملکوتی امام دل ها حضرت امام خمینی (ره) دکترمحسن اسماعیلی استاد دانشگاه و معاون رئیس جمهور در یادداشت تحلیلی که در ویژه نامه روزنامه ایران مورخ ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ به چاپ رسیده است، به بیان ابعاد و جایگاه وفاق در منظومه فکری حضرت امام پرداخت. متن کامل یادداشت به این شرح است:

برای کشف منظومه فکری و هندسه سیاسی حضرت امام (ره) باید هم سیر حرکت انقلابی ایشان از شروع نهضت و هم سیره رفتاری و اخلاقی ایشان را بررسی کرد. حضرت امام (ره) درحالی که اصرار به وحدت عمومی داشت اما مانع شنیدن صداهای متفاوت و منتقد نبود.

امام خمینی(ره) در بیان مبانی وحدت با اشاره به آیۀ شریفۀ «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعاً وَ لاتَفَرَقّوُا» (آل عمران: ۱۰۳) معتقد بود که رمز پیروزی در وحدت کلمه است و می فرمود اگر این وحدت کلمه را حفظ کنیم، تا آخر پیروز هستیم.

وفاق؛ مشی انسان موحد

وحدت در منظومه فکری امام خمینی(ره)، «اعتصام» به «ریسمان الهی» است. «اعتصام» یعنی چنگ زدن. وحدت به لحاظ لغوی و مفهومی با توحید رابطه مستقیم دارد. دل های انسان های موحد واقعی پذیرای وفاق و وحدت است. وحدت در مسیر تعالی معنا می دهد. بنابراین امام (ره) در این زمینه می فرمایند: «هر اجتماعی مطلوب نیست، واعتصموا بحبل الله مطلوب است… مردم را دعوت کنید به وحدت. دعوت کنید به اینکه گروه گروه نشوند»

آن اجتماعی مصداق وفاق را دارد که دل هایشان واحد و اهدافشان واحد باشد. چنین جماعتی دست خداوند بر سر اوست: «یدُ اللَّهِ مَعَ الْجَماعَةِ»

وفاق در زندگی یعنی حقوق خویشاوندی انسانی را رعایت کنیم یا به تعبیر شاعر انسان را رعایت کنیم. در سیاست هم همین گونه است و باید حقوق خویشاوندی سیاسی را ذیل نظام باورها رعایت کنیم.

عالی ترین جلوه وفاق

حضرت امام (ره) در نهضت شکوهمند خود عالی ترین جلوه وفاق را به نمایش گذاشت. مغناطیسی بود که همه دل ها و همه سلایق و همه علایق را جذب خود کرد. امام به دلیل حکمت و معرفتی که در دل داشت توانست اقیانوسی از انسان ها را در سخت ترین شرایط بر مدار همدلی هدایت کند.

بیشترین تاکید امام بر وحدت و انسجام بوده است.حضرت امام (ره) در همان مباحث ولایت فقیه می گوید اگر کسی فقه را جدا جدا نبیند و همه بخش هایش را کنار هم و کلی ببیند، به برقراری حکومت اسلامی می رسد و این نشان دهنده نگاه سیستماتیک حضرت امام (ره) است.

بنده در سخنان پيش از خطبه نماز جمعه تهران در ۱۷ مرداد ۱۳۸۲ چهارچوب نظری وفاق ملي را بیان کردم و گفتم منظور از وفاق و همدلی این است که با حفظ تفاوت بینش ها و گرایش ها و با حفظ همه اصول ، بُردار تمام توان و تلاش ما در کشور به یک سمت و بسوی یک هدف باشد. این هدف وآرمان بصورت شفاف و مدون در قانون اساسی ما متبلور شده است .

رهبری بر مدار همدلی

شاخص مهم برای وفاق و همدلی ، التزام عملی به قانون اساسی و اندیشه های امام و رهبری است .اکنون بیشتر از گذشته براین باورم که در اقیانوس پرتلاطم جهان امروز ، سرنشینان کشتی انقلاب و ایران ، نباید توان و تلاش یکدیگر را خنثی بکنند، باید همه در یک سمت پارو بزنند و از یک کشتی بان تبعیت کنند. پس نخستین شرط وفاق ملی وحدت در اصول است و نخستین شرط وحدت در اصول رواداری است.

از این منظر دعوت به وفاق هم تکلیف انقلابی و ملی و هم برخاسته از  عقلانیت سیاسی و خردمندی ملی است. امام راحل قدس ا… نفسه الزکیه و رهبر معظم انقلاب در همه ادوار دعوت به وفاق و همدلی و پرهیز از تفرقه کرده اند. درواقع یکی از آن عواملی که امام (ره) چندین بار بر آن تاکید کرده است پرهیز و انذار تفرقه درمیان دوستان انقلاب است . شهید مطهری هم در بررسی نهضتهای اسلامی در ۱۰۰ ساله اخیر می گویند یکی از عوامل مهم انحراف تاریخ مشروطیت این بود که بعد از پیروزی نیروهای خودی را به جان همدیگر انداختند و آن کسانی که تا دیروز طرفدار استبداد وکار چاق کن ظالمان بودند ، پستها و منصب ها و تریبونها انقلاب مشروطه را در دست گرفتند .

نقد سازنده با رعایت همبستگی ملی

دوستان انقلاب در هر گرایشی که هستند دوست انقلاب هستند. یاران انقلاب در هر تقسیم بندی که واقع بشوند یار انقلاب و خودی محسوب می شوند . نباید با دعواهای بی حاصل وقت کشور گرفته شود. بدبینی و بدگویی قطاع الطریق وحدت است.

برای همین مانند گذشته اعتقاد دارم که  باید تمام گروهها و نهادها ، وفاق ملی را خط قرمز همه اظهار نظرها، حرکتها و اقدامات خودشان بدانند . البته نقد وانتقاد و مخالفت ، حق طبیعی رسانه ها و گروه های مرجع و همه ملت است. نقد و انذار هدیه بزرگ الهی است که تصمیمات حکمرانان زیر ذره بین و محل بررسی و گفتگو باشد. نقد که سهل است ، به عقیده امام حتی تخطئه هم یک هدیه بزرگ الهی است ولی شرط آن رعایت همبستگی ملی و عقلانیت سیاسی است.

حضرت علی ع در خطبه ۱۶۹ نهج البلاغه نسبت به ناکثین و کسانی که اول بیعت کردند و بعد بیعت شکستند و شمشیر به روی او کشیدند فرمودند : این گروه همگی با امارت وحکومت من مخالف و دشمن هستند و این عیبی ندارد اما سَأصبِر مالَم اَخَف عَلی جَماعَتِکٌم ، من تا روزی مخالفت را برمی تابم که به صف واحد مردم لطمه وارد نیاید ، تشتت در جامعه ایجاد نشود ، نیروهای انقلاب را پاره پاره نکنند. فَأنَّهُم اِن تَمَّموا عَلی فیاله هذا الرَّأی اِنقَطَعَ نظامُ المسلمین ، اگر آنها به هدفشان برسند و بتوانند مردم را پاره پاره و گروه و گروه کنند وآنها را نسبت به آینده سرنوشت خود و کشورشان ناامید کنند ، آن روز است که اِنقَطَعَ نظامُ المسلمین ، نظم عمومی جامعه بهم می خورد ، پایه های نظام سست می شود و این چیزی نیست که کسی بتواند تحمل کند.

اقبال لاهوری مسیر وفاق را این گونه معرفی می کند :اهل حق را زندگی از قوّت است قوّت هر ملت از جمعیت است.

راهبردی برای عبور از یک پیچ تاریخی

باید دلهای ما و توانهای ما منسجم باشد تا بتوانیم به اهدافی که امام (ره)  برای ما ترسیم کرد و مردم در قانون اساسی مدون کردند، زودتر برسیم .

تقابل اولین آفتی است که چون طنابی که بر گردن نظام سیاسی کشور آویخته شده می ماند که نفس نظام اداری را خواهد گرفت.

باید این پرسش سهل و ممتنع را پرسید که گزینه برتر در این دوگانه ها کدام است؟ تقابل یا تعامل، واگرایی یا همگرایی، منازعه یا مصالحه ؟ تخاصم یا تفاهم؟ وفاق یا تفرق؟ التیام یا التهاب؟ هر پاسخی به این دوگانه نسبت ما را و تعهد ما را برای سربلندی و توسعه کشور آشکار می کند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال های گذشته بیش از چهل بار بر وفاق تکیه فرموده اند و اساساً این کلمه از کلیدواژه های مقام معظم رهبری است که به درستی توسط رئیس جمهور محترم، دکتر پزشکیان استخراج و شعار محوری دولت چهاردهم قرار داده شده است. البته وفاق و پرهیز از تفرقه برگرفته از همان مکتب امام (ره) است.

مقام معظم رهبری در استمرار مکتب فکری امام (ره) راجع به وفاق می فرمایند براي اين که ما بنيانهاي سياسي و اقتصادي و فرهنگي خود را مستحکم کنيم، پيش نياز اوّلي قطعي ما، ايجاد وفاق و وحدت کلمه است. براي وفاق بايد همه تلاش کنند. معناي وفاق اين نيست که گروهها و تشکيلات و جناحهاي گوناگون اعلام انحلال کنند؛ نه، هيچ لزومي ندارد. معناي وفاق اين است که نسبت به هم خوشبين باشند؛ «رحماء بينهم » باشند؛ همديگر را تحمّل کنند؛ در جهت ترسيم هدفهاي والا و عالي و براي رسيدن به آنها به يکديگر کمک کنند و از ايجاد تشنّج، بداخلاقي، درگيري، اهانت و متّهم کردن بپرهيزند. امروز به نظر من وظيفه ما اين است.

رهبر فرزانه انقلاب قبلاًهم فرموده اند دولت باید مظهر وفاق باشد. بنابراین وفاق یک شعار نیست بلکه گفتمان دولت چهاردهم برای عبور کشور از یک پیچ تاریخی است. به تعبیر ادیب الممالک باید عهد و میثاق در وثاق کرد و ملک را خانه وفاق کرد.