حقوق تبلیغات بازرگانی در ایران و جهان

کتاب «حقوق تبلیغات بازرگانی در ایران و جهان» به قلم دکتر محسن اسماعیلی منتشر شد. نویسندة کتاب اهمیت و ضرورت موضوع را در مقدمه آن چنین تشریح کرده است: «تبلیغات بازرگانی، مخالفان و موافقان زیادی دارد. امّا به هر حال واقعیتی است که خود را بر همه ما تحمیل کرده است. آثار عمیق این واقعیت بر عرصه های مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به معماران زندگی جمعی اجازه نادیده گرفتن آن را نمی دهد؛ به ویژه آنکه تبلیغات بازرگانی به یکی از اصلی ترین منابع مالی رسانه ها تبدیل شده و رقابت آنها را در جذب و انتشار پیام های تجاری برانگیخته است. هنگامی که پیدایش رسانه های نوین نظیر ماهواره و اینترنت و پخش فرامرزی و بدون مانعِ آنان را هم در نظر بگیریم، انگیزه و دلایل نهضت قانونمند کردن تبلیغات بازرگانی صد چندان می شود.

از این رو مدیران و طراحان زندگی مسالمت آمیز جمعی در سراسر جهان حرکتی پرشتاب را به سمت تدوین قوانین تبلیغات بازرگانی آغاز کرده اند. امروز شاهد آن هستیم که افزون بر قوانین ملی، تلاش های منطقه ای و جهانی برای پی ریزی نظام مطلوب برای این رشته خاص از علوم ارتباطات صورت می گیرد. با این حال کشور ما هنوز هم فاقد قانون تبلیغات بازرگانی است و آثار نامقبول این خلأ قانونی چنان آشکار گشته است که دیگر کسی منکر ضرورت و فوریت جبران آن نیست.

در این راه استفاده از دانش و تجربه دیگران خردمندانه و لازم است، امّا بدون تردید بومی سازی آن و انتخاب الگوی مناسبی که با مبانی حقوقی و دینی ما نیز مغایر نباشد، نیازمند بررسی تطبیقی اصول و مبانی تبلیغات بازرگانی در جهان معاصر، ایران و اسلام است؛ البته با یک رویکرد حقوقی».

بر همین اساس کتاب حاضر که نخستین اثر است که در این زمینه در کشور ما تالیف و منتشر می‌شود در چهار فصل سامان یافته است؛ در فصل اول به «کلیات» موضوع پرداخته شده است آشنایی با تاریخ پیدایش و تحول تبلیغات بازرگانی و جنبه های مختلف آن کمک می کند تا از ابعاد و زوایای قانون مطلوب غفلت نشود.

تعریف حقوق تبلیغات بازرگانی و ارتباط آن با اخلاق حرفه ای و ارزش ها و احکام دینی و سپس منابع تدوین این نظام حقوقی مباحث بعدی در این فصل هستند.

پس از آن، فصل دوم به یافتن اصول و مبانی «تبلیغات بازرگانی در حقوق ایران» اختصاص دارد و به همین منظور قوانین و مقررات مربوط در دو مقطع زمانی جداگانه (پیش و پس از پیروزی انقلاب اسلامی) مورد بررسی قرار گرفته است. تبلیغات بازرگانی در صدا وسیما نیز همیشه تابع مقررات خاص خود بوده و از این رو جداگانه مطرح گردیده است. چشم انداز موضوع در برنامه چهارم توسعه نیز آخرین گفتار این فصل است.

سومین فصل، اصول و مبانی «تبلیغات بازرگانی در فقه و معارف اسلامی» را ارائه می دهد. اصول کلی، آزادی تبلیغات بازرگانی و محدودیت های آن، مصرف و اندازه آن، قواعد محتوایی و بالاخره مسئولیت ناشی از تبلیغات بازرگانی، عناوین گفتارهای پنج گانه این فصل هستند که قواعد و احکام فقهی مربوط را گردآوری و تشریح کرده اند.

فصل چهارم و آخر این کتاب هم اصول و مبانی «تبلیغات بازرگانی در جهان معاصر» نام دارد و تلاش کرده است تا جایگاه این رشته را در تقسیم بندی های علم حقوق و ارتباط آن با حقوق بین الملل را تبیین کند. آزادی تبلیغات بازرگانی و حمایت از حقوق مخاطبان، دو اصلی هستند که به موازات یکدیگر پایه قوانین بین المللی در این زمینه اند. با بررسی این دو اصل، نقشی که به اخلاق حرفه ای و خود تنظیمی در این زمینه سپرده شده نیز توضیح داده شده و در نهایت تجربه قانونگذاری پنج کشور در حوزه تبلیغات تجاری مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.

با توجه به سال‌ها تحقیق، تدریس و تجربه عملی دکتر محسن اسماعیلی در زمینه حقوق ارتباطات و رسانه‌ها، امید می‌رود که این کتاب هم مانند آثار قبلی مولف مورد استقبال و استفاده استادان، دانشجویان و دست‌اندرکاران رسانه‌ها و تبلیغات قرار گیرد.

این کتاب در ۲۳۸ صفحه مشترکاً از سوی مرکز تحقیقات صدا و سیما و موسسه نشر شهر و در شمارگان ۲۰۰۰ نسخه روانه بازار شده است.